3. අම්‌බට්‌ඨසුත්‌තං
මෙම සුත්‍ර දේශනාවේ සිංහල පරිවර්තනයට මෙතැනින් පිවිසෙන්න
සිංහල පරිවර්ථනය සදහා font මෙතැනින් ලබාගන්න
254. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන සද්‌ධිං පඤ්‌චමත්‌තෙහි භික්‌ඛුසතෙහි යෙන ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලං නාම කොසලානං බ්‍රාහ්‌මණගාමො තදවසරි. තත්‍ර සුදං භගවා ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලෙ විහරති ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලවනසණ්‌ඩෙ.
පොක්‌ඛරසාතිවත්‌ථු
255. තෙන ඛො පන සමයෙන බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති උක්‌කට්‌ඨං [පොක්‌ඛරසාතී (සී.), පොක්‌ඛරසාදි (පී.)] අජ්‌ඣාවසති සත්‌තුස්‌සදං සතිණකට්‌ඨොදකං සධඤ්‌ඤං රාජභොග්‌ගං රඤ්‌ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන දින්‌නං රාජදායං බ්‍රහ්‌මදෙය්‍යං. අස්‌සොසි ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සක්‍යපුත්‌තො සක්‍යකුලා පබ්‌බජිතො කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන සද්‌ධිං පඤ්‌චමත්‌තෙහි භික්‌ඛුසතෙහි ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලං අනුප්‌පත්‌තො ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලෙ විහරති ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලවනසණ්‌ඩෙ. තං ඛො පන භවන්‌තං ගොතමං එවං කල්‍යාණො කිත්‌තිසද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්‌තරො පුරිසදම්‌මසාරථි සත්‌ථා දෙවමනුස්‌සානං බුද්‌ධො භගවා’ [භගවාති (ස්‍යා. කං.), උපරිසොණදණ්‌ඩසුත්‌තාදීසුපි බුද්‌ධගුණකථායං එවමෙව දිස්‌සති]. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්‍රහ්‌මකං සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණිං පජං සදෙවමනුස්‌සං සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා පවෙදෙති. සො ධම්‌මං දෙසෙති ආදිකල්‍යාණං මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං පරියොසානකල්‍යාණං, සාත්‌ථං සබ්‍යඤ්‌ජනං, කෙවලපරිපුණ්‌ණං පරිසුද්‌ධං බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්‌සනං හොතී’’ති.
අම්‌බට්‌ඨමාණවො
256. තෙන ඛො පන සමයෙන බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස අම්‌බට්‌ඨො නාම මාණවො අන්‌තෙවාසී හොති අජ්‌ඣායකො මන්‌තධරො තිණ්‌ණං වෙදානං[බෙදානං (ක.)] පාරගූ සනිඝණ්‌ඩුකෙටුභානං සාක්‌ඛරප්‌පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්‌චමානං පදකො වෙය්‍යාකරණො ලොකායතමහාපුරිසලක්‌ඛණෙසු අනවයො අනුඤ්‌ඤාතපටිඤ්‌ඤාතො සකෙ ආචරියකෙ තෙවිජ්‌ජකෙ පාවචනෙ – ‘‘යමහං ජානාමි, තං ත්‌වං ජානාසි; යං ත්‌වං ජානාසි තමහං ජානාමී’’ති.
257. අථ ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති අම්‌බට්‌ඨං මාණවං ආමන්‌තෙසි – ‘‘අයං, තාත අම්‌බට්‌ඨ, සමණො ගොතමො සක්‍යපුත්‌තො සක්‍යකුලා පබ්‌බජිතො කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන සද්‌ධිං පඤ්‌චමත්‌තෙහි භික්‌ඛුසතෙහි ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලං අනුප්‌පත්‌තො ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලෙ විහරති ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලවනසණ්‌ඩෙ. තං ඛො පන භවන්‌තං ගොතමං එවං කල්‍යාණො කිත්‌තිසද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා, අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්‌තරො පුරිසදම්‌මසාරථි සත්‌ථා දෙවමනුස්‌සානං බුද්‌ධො භගවා’. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්‍රහ්‌මකං සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණිං පජං සදෙවමනුස්‌සං සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා පවෙදෙති. සො ධම්‌මං දෙසෙති ආදිකල්‍යාණං මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං පරියොසානකල්‍යාණං, සාත්‌ථං සබ්‍යඤ්‌ජනං කෙවලපරිපුණ්‌ණං පරිසුද්‌ධං බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්‌සනං හොතීති. එහි ත්‌වං තාත අම්‌බට්‌ඨ, යෙන සමණො ගොතමො තෙනුපසඞ්‌කම; උපසඞ්‌කමිත්‌වා සමණං ගොතමං ජානාහි, යදි වා තං භවන්‌තං ගොතමං තථාසන්‌තංයෙව සද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගතො, යදි වා නො තථා. යදි වා සො භවං ගොතමො තාදිසො, යදි වා න තාදිසො, තථා මයං තං භවන්‌තං ගොතමං වෙදිස්‌සාමා’’ති.
258. ‘‘යථා කථං පනාහං, භො, තං භවන්‌තං ගොතමං ජානිස්‌සාමි – ‘යදි වා තං භවන්‌තං ගොතමං තථාසන්‌තංයෙව සද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගතො, යදි වා නො තථා. යදි වා සො භවං ගොතමො තාදිසො, යදි වා න තාදිසො’’’ති?
‘‘ආගතානි ඛො, තාත අම්‌බට්‌ඨ, අම්‌හාකං මන්‌තෙසු ද්‌වත්‌තිංස මහාපුරිසලක්‌ඛණානි, යෙහි සමන්‌නාගතස්‌ස මහාපුරිසස්‌ස ද්‌වෙයෙව ගතියො භවන්‌ති අනඤ්‌ඤා. සචෙ අගාරං අජ්‌ඣාවසති, රාජා හොති චක්‌කවත්‌තී ධම්‌මිකො ධම්‌මරාජා චාතුරන්‌තො විජිතාවී ජනපදත්‌ථාවරියප්‌පත්‌තො සත්‌තරතනසමන්‌නාගතො . තස්‌සිමානි සත්‌ත රතනානි භවන්‌ති. සෙය්‍යථිදං – චක්‌කරතනං, හත්‌ථිරතනං, අස්‌සරතනං, මණිරතනං, ඉත්‌ථිරතනං, ගහපතිරතනං, පරිණායකරතනමෙව සත්‌තමං. පරොසහස්‌සං ඛො පනස්‌ස පුත්‌තා භවන්‌ති සූරා වීරඞ්‌ගරූපා පරසෙනප්‌පමද්‌දනා. සො ඉමං පථවිං සාගරපරියන්‌තං අදණ්‌ඩෙන අසත්‌ථෙන ධම්‌මෙන අභිවිජිය අජ්‌ඣාවසති. සචෙ ඛො පන අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජති , අරහං හොති සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ විවට්‌ටච්‌ඡදො. අහං ඛො පන, තාත අම්‌බට්‌ඨ, මන්‌තානං දාතා; ත්‌වං මන්‌තානං පටිග්‌ගහෙතා’’ති.
259. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා උට්‌ඨායාසනා බ්‍රාහ්‌මණං පොක්‌ඛරසාතිං අභිවාදෙත්‌වා පදක්‌ඛිණං කත්‌වා වළවාරථමාරුය්‌හ සම්‌බහුලෙහි මාණවකෙහි සද්‌ධිං යෙන ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලවනසණ්‌ඩො තෙන පායාසි. යාවතිකා යානස්‌ස භූමි යානෙන ගන්‌ත්‌වා යානා පච්‌චොරොහිත්‌වා පත්‌තිකොව ආරාමං පාවිසි. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්‌බහුලා භික්‌ඛූ අබ්‌භොකාසෙ චඞ්‌කමන්‌ති. අථ ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො යෙන තෙ භික්‌ඛූ තෙනුපසඞ්‌කමි; උපසඞ්‌කමිත්‌වා තෙ භික්‌ඛූ එතදවොච – ‘‘කහං නු ඛො, භො, එතරහි සො භවං ගොතමො විහරති? තඤ්‌හි මයං භවන්‌තං ගොතමං දස්‌සනාය ඉධූපසඞ්‌කන්‌තා’’ති.
260. අථ ඛො තෙසං භික්‌ඛූනං එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො අභිඤ්‌ඤාතකොලඤ්‌ඤො චෙව අභිඤ්‌ඤාතස්‌ස ච බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස අන්‌තෙවාසී. අගරු ඛො පන භගවතො එවරූපෙහි කුලපුත්‌තෙහි සද්‌ධිං කථාසල්‌ලාපො හොතී’’ති. තෙ අම්‌බට්‌ඨං මාණවං එතදවොචුං – ‘‘එසො අම්‌බට්‌ඨ විහාරො සංවුතද්‌වාරො, තෙන අප්‌පසද්‌දො උපසඞ්‌කමිත්‌වා අතරමානො ආළින්‌දං පවිසිත්‌වා උක්‌කාසිත්‌වා අග්‌ගළං ආකොටෙහි, විවරිස්‌සති තෙ භගවා ද්‌වාර’’න්‌ති.
261. අථ ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො යෙන සො විහාරො සංවුතද්‌වාරො, තෙන අප්‌පසද්‌දො උපසඞ්‌කමිත්‌වා අතරමානො ආළින්‌දං පවිසිත්‌වා උක්‌කාසිත්‌වා අග්‌ගළං ආකොටෙසි. විවරි භගවා ද්‌වාරං. පාවිසි අම්‌බට්‌ඨො මාණවො. මාණවකාපි පවිසිත්‌වා භගවතා සද්‌ධිං සම්‌මොදිංසු, සම්‌මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදිංසු. අම්‌බට්‌ඨො පන මාණවො චඞ්‌කමන්‌තොපි නිසින්‌නෙන භගවතා කඤ්‌චි කඤ්‌චි [කිඤ්‌චි කිඤ්‌චි (ක.)] කථං සාරණීයං වීතිසාරෙති, ඨිතොපි නිසින්‌නෙන භගවතා කිඤ්‌චි කිඤ්‌චි කථං සාරණීයං වීතිසාරෙති.
262. අථ ඛො භගවා අම්‌බට්‌ඨං මාණවං එතදවොච – ‘‘එවං නු තෙ, අම්‌බට්‌ඨ, බ්‍රාහ්‌මණෙහි වුද්‌ධෙහි මහල්‌ලකෙහි ආචරියපාචරියෙහි සද්‌ධිං කථාසල්‌ලාපො හොති, යථයිදං චරං තිට්‌ඨං නිසින්‌නෙන මයා කිඤ්‌චි කිඤ්‌චි කථං සාරණීයං වීතිසාරෙතී’’ති?
පඨමඉබ්‌භවාදො
263. ‘‘නො හිදං, භො ගොතම. ගච්‌ඡන්‌තො වා හි, භො ගොතම, ගච්‌ඡන්‌තෙන බ්‍රාහ්‌මණො බ්‍රාහ්‌මණෙන සද්‌ධිං සල්‌ලපිතුමරහති, ඨිතො වා හි, භො ගොතම, ඨිතෙන බ්‍රාහ්‌මණො බ්‍රාහ්‌මණෙන සද්‌ධිං සල්‌ලපිතුමරහති, නිසින්‌නො වා හි, භො ගොතම, නිසින්‌නෙන බ්‍රාහ්‌මණො බ්‍රාහ්‌මණෙන සද්‌ධිං සල්‌ලපිතුමරහති, සයානො වා හි, භො ගොතම, සයානෙන බ්‍රාහ්‌මණො බ්‍රාහ්‌මණෙන සද්‌ධිං සල්‌ලපිතුමරහති. යෙ ච ඛො තෙ, භො ගොතම, මුණ්‌ඩකා සමණකා ඉබ්‌භා කණ්‌හා [කිණ්‌හා (ක. සී. පී.)]බන්‌ධුපාදාපච්‌චා, තෙහිපි මෙ සද්‌ධිං එවං කථාසල්‌ලාපො හොති, යථරිව භොතා ගොතමෙනා’’ති. ‘‘අත්‌ථිකවතො ඛො පන තෙ, අම්‌බට්‌ඨ, ඉධාගමනං අහොසි, යායෙව ඛො පනත්‌ථාය ආගච්‌ඡෙය්‍යාථ [ආගච්‌ඡෙය්‍යාථො (සී. පී.)], තමෙව අත්‌ථං සාධුකං මනසි කරෙය්‍යාථ [මනසිකරෙය්‍යාථො (සී. පී.)]. අවුසිතවායෙව ඛො පන භො අයං අම්‌බට්‌ඨො මාණවො වුසිතමානී කිමඤ්‌ඤත්‍ර අවුසිතත්‌තා’’ති.
264. අථ ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො භගවතා අවුසිතවාදෙන වුච්‌චමානො කුපිතො අනත්‌තමනො භගවන්‌තංයෙව ඛුංසෙන්‌තො භගවන්‌තංයෙව වම්‌භෙන්‌තො භගවන්‌තංයෙව උපවදමානො – ‘‘සමණො ච මෙ, භො, ගොතමො පාපිතො භවිස්‌සතී’’ති භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘චණ්‌ඩා, භො ගොතම, සක්‍යජාති; ඵරුසා, භො ගොතම, සක්‍යජාති; ලහුසා, භො ගොතම, සක්‍යජාති; භස්‌සා, භො ගොතම, සක්‍යජාති; ඉබ්‌භා සන්‌තා ඉබ්‌භා සමානා න බ්‍රාහ්‌මණෙ සක්‌කරොන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ ගරුං කරොන්‌ති [ගරුකරොන්‌ති (සී. ස්‍යා. කං. පී.)], න බ්‍රාහ්‌මණෙ මානෙන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ පූජෙන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ අපචායන්‌ති. තයිදං, භො ගොතම, නච්‌ඡන්‌නං, තයිදං නප්‌පතිරූපං, යදිමෙ සක්‍යා ඉබ්‌භා සන්‌තා ඉබ්‌භා සමානා න බ්‍රාහ්‌මණෙ සක්‌කරොන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ ගරුං කරොන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ මානෙන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ පූජෙන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ අපචායන්‌තී’’ති. ඉතිහ අම්‌බට්‌ඨො මාණවො ඉදං පඨමං සක්‍යෙසු ඉබ්‌භවාදං නිපාතෙසි.
දුතියඉබ්‌භවාදො
265. ‘‘කිං පන තෙ, අම්‌බට්‌ඨ, සක්‍යා අපරද්‌ධු’’න්‌ති? ‘‘එකමිදාහං, භො ගොතම, සමයං ආචරියස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස කෙනචිදෙව කරණීයෙන කපිලවත්‌ථුං අගමාසිං. යෙන සක්‍යානං සන්‌ධාගාරං තෙනුපසඞ්‌කමිං. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්‌බහුලා සක්‍යා චෙව සක්‍යකුමාරා ච සන්‌ධාගාරෙ [සන්‌ථාගාරෙ (සී. පී.)] උච්‌චෙසු ආසනෙසු නිසින්‌නා හොන්‌ති අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං අඞ්‌ගුලිපතොදකෙහි [අඞ්‌ගුලිපතොදකෙන (පී.)] සඤ්‌ජග්‌ඝන්‌තා සංකීළන්‌තා, අඤ්‌ඤදත්‌ථු මමඤ්‌ඤෙව මඤ්‌ඤෙ අනුජග්‌ඝන්‌තා, න මං කොචි ආසනෙනපි නිමන්‌තෙසි. තයිදං, භො ගොතම, නච්‌ඡන්‌නං, තයිදං නප්‌පතිරූපං, යදිමෙ සක්‍යා ඉබ්‌භා සන්‌තා ඉබ්‌භා සමානා න බ්‍රාහ්‌මණෙ සක්‌කරොන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ ගරුං කරොන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ මානෙන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ පූජෙන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ අපචායන්‌තී’’ති. ඉතිහ අම්‌බට්‌ඨො මාණවො ඉදං දුතියං සක්‍යෙසු ඉබ්‌භවාදං නිපාතෙසි.
තතියඉබ්‌භවාදො
266. ‘‘ලටුකිකාපි ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, සකුණිකා සකෙ කුලාවකෙ කාමලාපිනී හොති. සකං ඛො පනෙතං, අම්‌බට්‌ඨ, සක්‍යානං යදිදං කපිලවත්‌ථුං, නාරහතායස්‌මා අම්‌බට්‌ඨො ඉමාය අප්‌පමත්‌තාය අභිසජ්‌ජිතු’’න්‌ති. ‘‘චත්‌තාරොමෙ, භො ගොතම, වණ්‌ණා – ඛත්‌තියා බ්‍රාහ්‌මණා වෙස්‌සා සුද්‌දා. ඉමෙසඤ්‌හි, භො ගොතම, චතුන්‌නං වණ්‌ණානං තයො වණ්‌ණා – ඛත්‌තියා ච වෙස්‌සා ච සුද්‌දා ච – අඤ්‌ඤදත්‌ථු බ්‍රාහ්‌මණස්‌සෙව පරිචාරකා සම්‌පජ්‌ජන්‌ති. තයිදං, භො ගොතම , නච්‌ඡන්‌නං, තයිදං නප්‌පතිරූපං, යදිමෙ සක්‍යා ඉබ්‌භා සන්‌තා ඉබ්‌භා සමානා න බ්‍රාහ්‌මණෙ සක්‌කරොන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ ගරුං කරොන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ මානෙන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ පූජෙන්‌ති, න බ්‍රාහ්‌මණෙ අපචායන්‌තී’’ති. ඉතිහ අම්‌බට්‌ඨො මාණවො ඉදං තතියං සක්‍යෙසු ඉබ්‌භවාදං නිපාතෙසි.
දාසිපුත්‌තවාදො
267. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘අතිබාළ්‌හං ඛො අයං අම්‌බට්‌ඨො මාණවො සක්‍යෙසු ඉබ්‌භවාදෙන නිම්‌මාදෙති, යංනූනාහං ගොත්‌තං පුච්‌ඡෙය්‍ය’’න්‌ති. අථ ඛො භගවා අම්‌බට්‌ඨං මාණවං එතදවොච – ‘‘කථං ගොත්‌තොසි, අම්‌බට්‌ඨා’’ති? ‘‘කණ්‌හායනොහමස්‌මි, භො ගොතමා’’ති. පොරාණං ඛො පන තෙ අම්‌බට්‌ඨ මාතාපෙත්‌තිකං නාමගොත්‌තං අනුස්‌සරතො අය්‍යපුත්‌තා සක්‍යා භවන්‌ති; දාසිපුත්‌තො ත්‌වමසි සක්‍යානං. සක්‍යා ඛො පන, අම්‌බට්‌ඨ, රාජානං ඔක්‌කාකං පිතාමහං දහන්‌ති.
‘‘භූතපුබ්‌බං, අම්‌බට්‌ඨ, රාජා ඔක්‌කාකො යා සා මහෙසී පියා මනාපා, තස්‌සා පුත්‌තස්‌ස රජ්‌ජං පරිණාමෙතුකාමො ජෙට්‌ඨකුමාරෙ රට්‌ඨස්‌මා පබ්‌බාජෙසි – ඔක්‌කාමුඛං කරකණ්‌ඩං [උක්‌කාමුඛං කරකණ්‌ඩුං (සී. ස්‍යා.)] හත්‌ථිනිකං සිනිසූරං [සිනිපුරං (සී. ස්‍යා.)]. තෙ රට්‌ඨස්‌මා පබ්‌බාජිතා හිමවන්‌තපස්‌සෙ පොක්‌ඛරණියා තීරෙ මහාසාකසණ්‌ඩො, තත්‌ථ වාසං කප්‌පෙසුං. තෙ ජාතිසම්‌භෙදභයා සකාහි භගිනීහි සද්‌ධිං සංවාසං කප්‌පෙසුං.
‘‘අථ ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, රාජා ඔක්‌කාකො අමච්‌චෙ පාරිසජ්‌ජෙ ආමන්‌තෙසි – ‘කහං නු ඛො, භො, එතරහි කුමාරා සම්‌මන්‌තී’ති? ‘අත්‌ථි, දෙව, හිමවන්‌තපස්‌සෙ පොක්‌ඛරණියා තීරෙ මහාසාකසණ්‌ඩො , තත්‌ථෙතරහි කුමාරා සම්‌මන්‌ති. තෙ ජාතිසම්‌භෙදභයා සකාහි භගිනීහි සද්‌ධිං සංවාසං කප්‌පෙන්‌තී’ති. අථ ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, රාජා ඔක්‌කාකො උදානං උදානෙසි – ‘සක්‍යා වත, භො, කුමාරා, පරමසක්‍යා වත, භො, කුමාරා’ති. තදග්‌ගෙ ඛො පන අම්‌බට්‌ඨ සක්‍යා පඤ්‌ඤායන්‌ති; සො ච නෙසං පුබ්‌බපුරිසො.
‘‘රඤ්‌ඤො ඛො පන, අම්‌බට්‌ඨ, ඔක්‌කාකස්‌ස දිසා නාම දාසී අහොසි. සා කණ්‌හං නාම [සා කණ්‌හං (පී.)] ජනෙසි. ජාතො කණ්‌හො පබ්‍යාහාසි – ‘ධොවථ මං, අම්‌ම, නහාපෙථ මං අම්‌ම, ඉමස්‌මා මං අසුචිස්‌මා පරිමොචෙථ, අත්‌ථාය වො භවිස්‌සාමී’ති. යථා ඛො පන අම්‌බට්‌ඨ එතරහි මනුස්‌සා පිසාචෙ දිස්‌වා ‘පිසාචා’ති සඤ්‌ජානන්‌ති; එවමෙව ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, තෙන ඛො පන සමයෙන මනුස්‌සා පිසාචෙ ‘කණ්‌හා’ති සඤ්‌ජානන්‌ති. තෙ එවමාහංසු – ‘අයං ජාතො පබ්‍යාහාසි, කණ්‌හො ජාතො, පිසාචො ජාතො’ති. තදග්‌ගෙ ඛො පන, අම්‌බට්‌ඨ කණ්‌හායනා පඤ්‌ඤායන්‌ති, සො ච කණ්‌හායනානං පුබ්‌බපුරිසො. ඉති ඛො තෙ , අම්‌බට්‌ඨ, පොරාණං මාතාපෙත්‌තිකං නාමගොත්‌තං අනුස්‌සරතො අය්‍යපුත්‌තා සක්‍යා භවන්‌ති, දාසිපුත්‌තො ත්‌වමසි සක්‍යාන’’න්‌ති.
268. එවං වුත්‌තෙ, තෙ මාණවකා භගවන්‌තං එතදවොචුං – ‘‘මා භවං ගොතමො අම්‌බට්‌ඨං අතිබාළ්‌හං දාසිපුත්‌තවාදෙන නිම්‌මාදෙසි. සුජාතො ච, භො ගොතම අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, කුලපුත්‌තො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, බහුස්‌සුතො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, කල්‍යාණවාක්‌කරණො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, පණ්‌ඩිතො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, පහොති ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො භොතා ගොතමෙන සද්‌ධිං අස්‌මිං වචනෙ පටිමන්‌තෙතු’’න්‌ති.
269. අථ ඛො භගවා තෙ මාණවකෙ එතදවොච – ‘‘සචෙ ඛො තුම්‌හාකං මාණවකානං එවං හොති – ‘දුජ්‌ජාතො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, අකුලපුත්‌තො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, අප්‌පස්‌සුතො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, අකල්‍යාණවාක්‌කරණො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, දුප්‌පඤ්‌ඤො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, න ච පහොති අම්‌බට්‌ඨො මාණවො සමණෙන ගොතමෙන සද්‌ධිං අස්‌මිං වචනෙ පටිමන්‌තෙතු’න්‌ති, තිට්‌ඨතු අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, තුම්‌හෙ මයා සද්‌ධිං මන්‌තව්‌හො අස්‌මිං වචනෙ. සචෙ පන තුම්‌හාකං මාණවකානං එවං හොති – ‘සුජාතො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, කුලපුත්‌තො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, බහුස්‌සුතො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, කල්‍යාණවාක්‌කරණො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, පණ්‌ඩිතො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, පහොති ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො සමණෙන ගොතමෙන සද්‌ධිං අස්‌මිං වචනෙ පටිමන්‌තෙතු’න්‌ති, තිට්‌ඨථ තුම්‌හෙ; අම්‌බට්‌ඨො මාණවො මයා සද්‌ධිං පටිමන්‌තෙතූ’’ති.
‘‘සුජාතො ච, භො ගොතම, අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, කුලපුත්‌තො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, බහුස්‌සුතො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, කල්‍යාණවාක්‌කරණො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, පණ්‌ඩිතො ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, පහොති ච අම්‌බට්‌ඨො මාණවො භොතා ගොතමෙන සද්‌ධිං අස්‌මිං වචනෙ පටිමන්‌තෙතුං, තුණ්‌හී මයං භවිස්‌සාම, අම්‌බට්‌ඨො මාණවො භොතා ගොතමෙන සද්‌ධිං අස්‌මිං වචනෙ පටිමන්‌තෙතූ’’ති.
270. අථ ඛො භගවා අම්‌බට්‌ඨං මාණවං එතදවොච – ‘‘අයං ඛො පන තෙ, අම්‌බට්‌ඨ, සහධම්‌මිකො පඤ්‌හො ආගච්‌ඡති, අකාමා බ්‍යාකාතබ්‌බො. සචෙ ත්‌වං න බ්‍යාකරිස්‌සසි, අඤ්‌ඤෙන වා අඤ්‌ඤං පටිචරිස්‌සසි, තුණ්‌හී වා භවිස්‌සසි, පක්‌කමිස්‌සසි වා එත්‌ථෙව තෙ සත්‌තධා මුද්‌ධා ඵලිස්‌සති. තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, කින්‌ති තෙ සුතං බ්‍රාහ්‌මණානං වුද්‌ධානං මහල්‌ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං කුතොපභුතිකා කණ්‌හායනා, කො ච කණ්‌හායනානං පුබ්‌බපුරිසො’’ති?
එවං වුත්‌තෙ, අම්‌බට්‌ඨො මාණවො තුණ්‌හී අහොසි. දුතියම්‌පි ඛො භගවා අම්‌බට්‌ඨං මාණවං එතදවොච – ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, කින්‌ති තෙ සුතං බ්‍රාහ්‌මණානං වුද්‌ධානං මහල්‌ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං කුතොපභුතිකා කණ්‌හායනා, කො ච කණ්‌හායනානං පුබ්‌බපුරිසො’’ති? දුතියම්‌පි ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො තුණ්‌හී අහොසි. අථ ඛො භගවා අම්‌බට්‌ඨං මාණවං එතදවොච – ‘‘බ්‍යාකරොහි දානි අම්‌බට්‌ඨ, න දානි, තෙ තුණ්‌හීභාවස්‌ස කාලො. යො ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, තථාගතෙන යාවතතියකං සහධම්‌මිකං පඤ්‌හං පුට්‌ඨො න බ්‍යාකරොති, එත්‌ථෙවස්‌ස සත්‌තධා මුද්‌ධා ඵලිස්‌සතී’’ති.
271. තෙන ඛො පන සමයෙන වජිරපාණී යක්‌ඛො මහන්‌තං අයොකූටං ආදාය ආදිත්‌තං සම්‌පජ්‌ජලිතං සජොතිභූතං [සඤ්‌ජොතිභූතං (ස්‍යා.)] අම්‌බට්‌ඨස්‌ස මාණවස්‌ස උපරි වෙහාසං ඨිතො හොති – ‘‘සචායං අම්‌බට්‌ඨො මාණවො භගවතා යාවතතියකං සහධම්‌මිකං පඤ්‌හං පුට්‌ඨො න බ්‍යාකරිස්‌සති, එත්‌ථෙවස්‌ස සත්‌තධා මුද්‌ධං ඵාලෙස්‌සාමී’’ති. තං ඛො පන වජිරපාණිං යක්‌ඛං භගවා චෙව පස්‌සති අම්‌බට්‌ඨො ච මාණවො.
272. අථ ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො භීතො සංවිග්‌ගො ලොමහට්‌ඨජාතො භගවන්‌තංයෙව තාණං ගවෙසී භගවන්‌තංයෙව ලෙණං ගවෙසී භගවන්‌තංයෙව සරණං ගවෙසී – උපනිසීදිත්‌වා භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘කිමෙතං [කිං මෙ තං (ක.)] භවං ගොතමො ආහ? පුනභවං ගොතමො බ්‍රවිතූ’’ති [බ්‍රූතු (ස්‍යා.)].
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, කින්‌ති තෙ සුතං බ්‍රාහ්‌මණානං වුද්‌ධානං මහල්‌ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං කුතොපභුතිකා කණ්‌හායනා, කො ච කණ්‌හායනානං පුබ්‌බපුරිසො’’ති? ‘‘එවමෙව මෙ, භො ගොතම, සුතං යථෙව භවං ගොතමො ආහ. තතොපභුතිකා කණ්‌හායනා; සො ච කණ්‌හායනානං පුබ්‌බපුරිසො’’ති.
අම්‌බට්‌ඨවංසකථා
273. එවං වුත්‌තෙ, තෙ මාණවකා උන්‌නාදිනො උච්‌චාසද්‌දමහාසද්‌දා අහෙසුං – ‘‘දුජ්‌ජාතො කිර, භො, අම්‌බට්‌ඨො මාණවො; අකුලපුත්‌තො කිර, භො, අම්‌බට්‌ඨො මාණවො; දාසිපුත්‌තො කිර, භො, අම්‌බට්‌ඨො මාණවො සක්‍යානං. අය්‍යපුත්‌තා කිර, භො, අම්‌බට්‌ඨස්‌ස මාණවස්‌ස සක්‍යා භවන්‌ති. ධම්‌මවාදිංයෙව කිර මයං සමණං ගොතමං අපසාදෙතබ්‌බං අමඤ්‌ඤිම්‌හා’’ති.
274. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘අතිබාළ්‌හං ඛො ඉමෙ මාණවකා අම්‌බට්‌ඨං මාණවං දාසිපුත්‌තවාදෙන නිම්‌මාදෙන්‌ති, යංනූනාහං පරිමොචෙය්‍ය’’න්‌ති. අථ ඛො භගවා තෙ මාණවකෙ එතදවොච – ‘‘මා ඛො තුම්‌හෙ, මාණවකා, අම්‌බට්‌ඨං මාණවං අතිබාළ්‌හං දාසිපුත්‌තවාදෙන නිම්‌මාදෙථ. උළාරො සො කණ්‌හො ඉසි අහොසි. සො දක්‌ඛිණජනපදං ගන්‌ත්‌වා බ්‍රහ්‌මමන්‌තෙ අධීයිත්‌වා රාජානං ඔක්‌කාකං උපසඞ්‌කමිත්‌වා මද්‌දරූපිං ධීතරං යාචි. තස්‌ස රාජා ඔක්‌කාකො – ‘කො නෙවං රෙ අයං මය්‌හං දාසිපුත්‌තො සමානො මද්‌දරූපිං ධීතරං යාචතී’’’ ති, කුපිතො අනත්‌තමනො ඛුරප්‌පං සන්‌නය්‌හි [සන්‌නහි (ක.)]. සො තං ඛුරප්‌පං නෙව අසක්‌ඛි මුඤ්‌චිතුං, නො පටිසංහරිතුං.
‘‘අථ ඛො, මාණවකා, අමච්‌චා පාරිසජ්‌ජා කණ්‌හං ඉසිං උපසඞ්‌කමිත්‌වා එතදවොචුං – ‘සොත්‌ථි, භද්‌දන්‌තෙ [භදන්‌තෙ (සී. ස්‍යා.)], හොතු රඤ්‌ඤො; සොත්‌ථි, භද්‌දන්‌තෙ, හොතු රඤ්‌ඤො’ති. ‘සොත්‌ථි භවිස්‌සති රඤ්‌ඤො, අපි ච රාජා යදි අධො ඛුරප්‌පං මුඤ්‌චිස්‌සති, යාවතා රඤ්‌ඤො විජිතං, එත්‌තාවතා පථවී උන්‌ද්‍රියිස්‌සතී’ති. ‘සොත්‌ථි, භද්‌දන්‌තෙ, හොතු රඤ්‌ඤො, සොත්‌ථි ජනපදස්‌සා’ති. ‘සොත්‌ථි භවිස්‌සති රඤ්‌ඤො, සොත්‌ථි ජනපදස්‌ස, අපි ච රාජා යදි උද්‌ධං ඛුරප්‌පං මුඤ්‌චිස්‌සති, යාවතා රඤ්‌ඤො විජිතං, එත්‌තාවතා සත්‌ත වස්‌සානි දෙවො න වස්‌සිස්‌සතී’ති. ‘සොත්‌ථි, භද්‌දන්‌තෙ, හොතු රඤ්‌ඤො සොත්‌ථි ජනපදස්‌ස දෙවො ච වස්‌සතූ’ති. ‘සොත්‌ථි භවිස්‌සති රඤ්‌ඤො සොත්‌ථි ජනපදස්‌ස දෙවො ච වස්‌සිස්‌සති, අපි ච රාජා ජෙට්‌ඨකුමාරෙ ඛුරප්‌පං පතිට්‌ඨාපෙතු, සොත්‌ථි කුමාරො පල්‌ලොමො භවිස්‌සතී’ති. අථ ඛො, මාණවකා, අමච්‌චා ඔක්‌කාකස්‌ස ආරොචෙසුං – ‘ඔක්‌කාකො ජෙට්‌ඨකුමාරෙ ඛුරප්‌පං පතිට්‌ඨාපෙතු. සොත්‌ථි කුමාරො පල්‌ලොමො භවිස්‌සතී’ති. අථ ඛො රාජා ඔක්‌කාකො ජෙට්‌ඨකුමාරෙ ඛුරප්‌පං පතිට්‌ඨපෙසි, සොත්‌ථි කුමාරො පල්‌ලොමො සමභවි. අථ ඛො තස්‌ස රාජා ඔක්‌කාකො භීතො සංවිග්‌ගො ලොමහට්‌ඨජාතො බ්‍රහ්‌මදණ්‌ඩෙන තජ්‌ජිතො මද්‌දරූපිං ධීතරං අදාසි. මා ඛො තුම්‌හෙ, මාණවකා, අම්‌බට්‌ඨං මාණවං අතිබාළ්‌හං දාසිපුත්‌තවාදෙන නිම්‌මාදෙථ, උළාරො සො කණ්‌හො ඉසි අහොසී’’ති.
ඛත්‌තියසෙට්‌ඨභාවො
275. අථ ඛො භගවා අම්‌බට්‌ඨං මාණවං ආමන්‌තෙසි – ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, ඉධ ඛත්‌තියකුමාරො බ්‍රාහ්‌මණකඤ්‌ඤාය සද්‌ධිං සංවාසං කප්‌පෙය්‍ය, තෙසං සංවාසමන්‌වාය පුත්‌තො ජායෙථ. යො සො ඛත්‌තියකුමාරෙන බ්‍රාහ්‌මණකඤ්‌ඤාය පුත්‌තො උප්‌පන්‌නො, අපි නු සො ලභෙථ බ්‍රාහ්‌මණෙසු ආසනං වා උදකං වා’’ති? ‘‘ලභෙථ, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනු නං බ්‍රාහ්‌මණා භොජෙය්‍යුං සද්‌ධෙ වා ථාලිපාකෙ වා යඤ්‌ඤෙ වා පාහුනෙ වා’’ති? ‘‘භොජෙය්‍යුං, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනු නං බ්‍රාහ්‌මණා මන්‌තෙ වාචෙය්‍යුං වා නො වා’’ති? ‘‘වාචෙය්‍යුං, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනුස්‌ස ඉත්‌ථීසු ආවටං වා අස්‌ස අනාවටං වා’’ති? ‘‘අනාවටං හිස්‌ස, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනු නං ඛත්‌තියා ඛත්‌තියාභිසෙකෙන අභිසිඤ්‌චෙය්‍යු’’න්‌ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘තං කිස්‌ස හෙතු’’? ‘‘මාතිතො හි, භො ගොතම, අනුපපන්‌නො’’ති.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, ඉධ බ්‍රාහ්‌මණකුමාරො ඛත්‌තියකඤ්‌ඤාය සද්‌ධිං සංවාසං කප්‌පෙය්‍ය, තෙසං සංවාසමන්‌වාය පුත්‌තො ජායෙථ. යො සො බ්‍රාහ්‌මණකුමාරෙන ඛත්‌තියකඤ්‌ඤාය පුත්‌තො උප්‌පන්‌නො, අපිනු සො ලභෙථ බ්‍රාහ්‌මණෙසු ආසනං වා උදකං වා’’ති? ‘‘ලභෙථ, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනු නං බ්‍රාහ්‌මණා භොජෙය්‍යුං සද්‌ධෙ වා ථාලිපාකෙ වා යඤ්‌ඤෙ වා පාහුනෙ වා’’ති? ‘‘භොජෙය්‍යුං, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනු නං බ්‍රාහ්‌මණා මන්‌තෙ වාචෙය්‍යුං වා නො වා’’ති? ‘‘වාචෙය්‍යුං, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනුස්‌ස ඉත්‌ථීසු ආවටං වා අස්‌ස අනාවටං වා’’ති? ‘‘අනාවටං හිස්‌ස, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනු නං ඛත්‌තියා ඛත්‌තියාභිසෙකෙන අභිසිඤ්‌චෙය්‍යු’’න්‌ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘තං කිස්‌ස හෙතු’’? ‘‘පිතිතො හි, භො ගොතම, අනුපපන්‌නො’’ති.
276. ‘‘ඉති ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, ඉත්‌ථියා වා ඉත්‌ථිං කරිත්‌වා පුරිසෙන වා පුරිසං කරිත්‌වා ඛත්‌තියාව සෙට්‌ඨා, හීනා බ්‍රාහ්‌මණා. තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, ඉධ බ්‍රාහ්‌මණා බ්‍රාහ්‌මණං කිස්‌මිඤ්‌චිදෙව පකරණෙ ඛුරමුණ්‌ඩං කරිත්‌වා භස්‌සපුටෙන වධිත්‌වා රට්‌ඨා වා නගරා වා පබ්‌බාජෙය්‍යුං. අපිනු සො ලභෙථ බ්‍රාහ්‌මණෙසු ආසනං වා උදකං වා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’ . ‘‘අපිනු නං බ්‍රාහ්‌මණා භොජෙය්‍යුං සද්‌ධෙ වා ථාලිපාකෙ වා යඤ්‌ඤෙ වා පාහුනෙ වා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනු නං බ්‍රාහ්‌මණා මන්‌තෙ වාචෙය්‍යුං වා නො වා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනුස්‌ස ඉත්‌ථීසු ආවටං වා අස්‌ස අනාවටං වා’’ති? ‘‘ආවටං හිස්‌ස, භො ගොතම’’.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, ඉධ ඛත්‌තියා ඛත්‌තියං කිස්‌මිඤ්‌චිදෙව පකරණෙ ඛුරමුණ්‌ඩං කරිත්‌වා භස්‌සපුටෙන වධිත්‌වා රට්‌ඨා වා නගරා වා පබ්‌බාජෙය්‍යුං. අපිනු සො ලභෙථ බ්‍රාහ්‌මණෙසු ආසනං වා උදකං වා’’ති? ‘‘ලභෙථ, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනු නං බ්‍රාහ්‌මණා භොජෙය්‍යුං සද්‌ධෙ වා ථාලිපාකෙ වා යඤ්‌ඤෙ වා පාහුනෙ වා’’ති? ‘‘භොජෙය්‍යුං, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනු නං බ්‍රාහ්‌මණා මන්‌තෙ වාචෙය්‍යුං වා නො වා’’ති? ‘‘වාචෙය්‍යුං, භො ගොතම’’. ‘‘අපිනුස්‌ස ඉත්‌ථීසු ආවටං වා අස්‌ස අනාවටං වා’’ති? ‘‘අනාවටං හිස්‌ස, භො ගොතම’’.
277. ‘‘එත්‌තාවතා ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, ඛත්‌තියො පරමනිහීනතං පත්‌තො හොති, යදෙව නං ඛත්‌තියා ඛුරමුණ්‌ඩං කරිත්‌වා භස්‌සපුටෙන වධිත්‌වා රට්‌ඨා වා නගරා වා පබ්‌බාජෙන්‌ති. ඉති ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, යදා ඛත්‌තියො පරමනිහීනතං පත්‌තො හොති, තදාපි ඛත්‌තියාව සෙට්‌ඨා, හීනා බ්‍රාහ්‌මණා. බ්‍රහ්‌මුනා පෙසා, අම්‌බට්‌ඨ [බ්‍රහ්‌මුනාපි අම්‌බට්‌ඨ (ක.), බ්‍රහ්‌මුනාපි එසො අම්‌බට්‌ඨ (පී.)], සනඞ්‌කුමාරෙන ගාථා භාසිතා –
‘ඛත්‌තියො සෙට්‌ඨො ජනෙතස්‌මිං,
යෙ ගොත්‌තපටිසාරිනො;
විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නො,
සො සෙට්‌ඨො දෙවමානුසෙ’ති.
‘‘සා ඛො පනෙසා, අම්‌බට්‌ඨ, බ්‍රහ්‌මුනා සනඞ්‌කුමාරෙන ගාථා සුගීතා නො දුග්‌ගීතා, සුභාසිතා නො දුබ්‌භාසිතා, අත්‌ථසංහිතා නො අනත්‌ථසංහිතා, අනුමතා මයා. අහම්‌පි හි, අම්‌බට්‌ඨ, එවං වදාමි –
යෙ ගොත්‌තපටිසාරිනො;
විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නො,
සො සෙට්‌ඨො දෙවමානුසෙ’ති.
භාණවාරො පඨමො.
විජ්‌ජාචරණකථා
278. ‘‘කතමං පන තං, භො ගොතම, චරණං, කතමා ච පන සා විජ්‌ජා’’ති? ‘‘න ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය ජාතිවාදො වා වුච්‌චති, ගොත්‌තවාදො වා වුච්‌චති, මානවාදො වා වුච්‌චති – ‘අරහසි වා මං ත්‌වං, න වා මං ත්‌වං අරහසී’ති. යත්‌ථ ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, ආවාහො වා හොති, විවාහො වා හොති, ආවාහවිවාහො වා හොති, එත්‌ථෙතං වුච්‌චති ජාතිවාදො වා ඉතිපි ගොත්‌තවාදො වා ඉතිපි මානවාදො වා ඉතිපි – ‘අරහසි වා මං ත්‌වං, න වා මං ත්‌වං අරහසී’ති. යෙ හි කෙචි අම්‌බට්‌ඨ ජාතිවාදවිනිබද්‌ධා වා ගොත්‌තවාදවිනිබද්‌ධා වා මානවාදවිනිබද්‌ධා වා ආවාහවිවාහවිනිබද්‌ධා වා, ආරකා තෙ අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය. පහාය ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, ජාතිවාදවිනිබද්‌ධඤ්‌ච ගොත්‌තවාදවිනිබද්‌ධඤ්‌ච මානවාදවිනිබද්‌ධඤ්‌ච ආවාහවිවාහවිනිබද්‌ධඤ්‌ච අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය සච්‌ඡිකිරියා හොතී’’ති.
279. ‘‘කතමං පන තං, භො ගොතම, චරණං, කතමා ච සා විජ්‌ජා’’ති? ‘‘ඉධ, අම්‌බට්‌ඨ, තථාගතො ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජති අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්‌තරො පුරිසදම්‌මසාරථි සත්‌ථා දෙවමනුස්‌සානං බුද්‌ධො භගවා. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්‍රහ්‌මකං සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණිං පජං සදෙවමනුස්‌සං සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා පවෙදෙති. සො ධම්‌මං දෙසෙති ආදිකල්‍යාණං මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං පරියොසානකල්‍යාණං සාත්‌ථං සබ්‍යඤ්‌ජනං කෙවලපරිපුණ්‌ණං පරිසුද්‌ධං බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙති. තං ධම්‌මං සුණාති ගහපති වා ගහපතිපුත්‌තො වා අඤ්‌ඤතරස්‌මිං වා කුලෙ පච්‌චාජාතො. සො තං ධම්‌මං සුත්‌වා තථාගතෙ සද්‌ධං පටිලභති. සො තෙන සද්‌ධාපටිලාභෙන සමන්‌නාගතො ඉති පටිසඤ්‌චික්‌ඛති…පෙ.… (යථා 191 ආදයො අනුච්‌ඡෙදා, එවං විත්‌ථාරෙතබ්‌බං).…
‘‘සො විවිච්‌චෙව කාමෙහි, විවිච්‌ච අකුසලෙහි ධම්‌මෙහි, සවිතක්‌කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති…පෙ.… ඉදම්‌පිස්‌ස හොති චරණස්‌මිං.
‘‘පුන චපරං, අම්‌බට්‌ඨ, භික්‌ඛු විතක්‌කවිචාරානං වූපසමා අජ්‌ඣත්‌තං සම්‌පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්‌කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති…පෙ.… ඉදම්‌පිස්‌ස හොති චරණස්‌මිං.
‘‘පුන චපරං, අම්‌බට්‌ඨ, භික්‌ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්‌ඛකො ච විහරති සතො ච සම්‌පජානො, සුඛඤ්‌ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්‌ඛන්‌ති – ‘‘උපෙක්‌ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති, තතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති…පෙ.… ඉදම්‌පිස්‌ස හොති චරණස්‌මිං.
‘‘පුන චපරං, අම්‌බට්‌ඨ, භික්‌ඛු සුඛස්‌ස ච පහානා දුක්‌ඛස්‌ස ච පහානා, පුබ්‌බෙව සොමනස්‌සදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමා අදුක්‌ඛමසුඛං උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධිං චතුත්‌ථං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති…පෙ.… ඉදම්‌පිස්‌ස හොති චරණස්‌මිං. ඉදං ඛො තං, අම්‌බට්‌ඨ, චරණං.
‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්‌තෙ පරිසුද්‌ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්‌ගණෙ විගතූපක්‌කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්‌මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්‌ජප්‌පත්‌තෙ ඤාණදස්‌සනාය චිත්‌තං අභිනීහරති අභිනින්‌නාමෙති…පෙ.… ඉදම්‌පිස්‌ස හොති විජ්‌ජාය…පෙ.… නාපරං ඉත්‌ථත්‌තායාති පජානාති, ඉදම්‌පිස්‌ස හොති විජ්‌ජාය. අයං ඛො සා, අම්‌බට්‌ඨ, විජ්‌ජා.
‘‘අයං වුච්‌චති, අම්‌බට්‌ඨ, භික්‌ඛු ‘විජ්‌ජාසම්‌පන්‌නො’ ඉතිපි, ‘චරණසම්‌පන්‌නො’ ඉතිපි, ‘විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නො’ ඉතිපි. ඉමාය ච අම්‌බට්‌ඨ විජ්‌ජාසම්‌පදාය චරණසම්‌පදාය ච අඤ්‌ඤා විජ්‌ජාසම්‌පදා ච චරණසම්‌පදා ච උත්‌තරිතරා වා පණීතතරා වා නත්‌ථි.
චතුඅපායමුඛං
280. ‘‘ඉමාය ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය චත්‌තාරි අපායමුඛානි භවන්‌ති. කතමානි චත්‌තාරි? ඉධ, අම්‌බට්‌ඨ, එකච්‌චො සමණො වා බ්‍රාහ්‌මණො වා ඉමඤ්‌ඤෙව අනුත්‌තරං විජ්‌ජාචරණසම්‌පදං අනභිසම්‌භුණමානො ඛාරිවිධමාදාය [ඛාරිවිවිධමාදාය (සී. ස්‍යා. පී.)] අරඤ්‌ඤායතනං අජ්‌ඣොගාහති – ‘පවත්‌තඵලභොජනො භවිස්‌සාමී’ති. සො අඤ්‌ඤදත්‌ථු විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නස්‌සෙව පරිචාරකො සම්‌පජ්‌ජති. ඉමාය ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය ඉදං පඨමං අපායමුඛං භවති.
‘‘පුන චපරං, අම්‌බට්‌ඨ, ඉධෙකච්‌චො සමණො වා බ්‍රාහ්‌මණො වා ඉමඤ්‌චෙව අනුත්‌තරං විජ්‌ජාචරණසම්‌පදං අනභිසම්‌භුණමානො පවත්‌තඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො කුදාලපිටකං [කුද්‌දාලපිටකං (සී. ස්‍යා. පී.)] ආදාය අරඤ්‌ඤවනං අජ්‌ඣොගාහති – ‘කන්‌දමූලඵලභොජනො භවිස්‌සාමී’ති. සො අඤ්‌ඤදත්‌ථු විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නස්‌සෙව පරිචාරකො සම්‌පජ්‌ජති. ඉමාය ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය ඉදං දුතියං අපායමුඛං භවති.
‘‘පුන චපරං, අම්‌බට්‌ඨ, ඉධෙකච්‌චො සමණො වා බ්‍රාහ්‌මණො වා ඉමඤ්‌චෙව අනුත්‌තරං විජ්‌ජාචරණසම්‌පදං අනභිසම්‌භුණමානො පවත්‌තඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො කන්‌දමූලඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො ගාමසාමන්‌තං වා නිගමසාමන්‌තං වා අග්‍යාගාරං කරිත්‌වා අග්‌ගිං පරිචරන්‌තො අච්‌ඡති. සො අඤ්‌ඤදත්‌ථු විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නස්‌සෙව පරිචාරකො සම්‌පජ්‌ජති. ඉමාය ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය ඉදං තතියං අපායමුඛං භවති.
‘‘පුන චපරං, අම්‌බට්‌ඨ, ඉධෙකච්‌චො සමණො වා බ්‍රාහ්‌මණො වා ඉමං චෙව අනුත්‌තරං විජ්‌ජාචරණසම්‌පදං අනභිසම්‌භුණමානො පවත්‌තඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො කන්‌දමූලඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො අග්‌ගිපාරිචරියඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො චාතුමහාපථෙ චතුද්‌වාරං අගාරං කරිත්‌වා අච්‌ඡති – ‘යො ඉමාහි චතූහි දිසාහි ආගමිස්‌සති සමණො වා බ්‍රාහ්‌මණො වා, තමහං යථාසත්‌ති යථාබලං පටිපූජෙස්‌සාමී’ති. සො අඤ්‌ඤදත්‌ථු විජ්‌ජාචරණසම්‌පන්‌නස්‌සෙව පරිචාරකො සම්‌පජ්‌ජති. ඉමාය ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය ඉදං චතුත්‌ථං අපායමුඛං භවති. ඉමාය ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය ඉමානි චත්‌තාරි අපායමුඛානි භවන්‌ති.
281. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, අපිනු ත්‌වං ඉමාය අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය සන්‌දිස්‌සසි සාචරියකො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘කොචාහං, භොගොතම, සාචරියකො, කා ච අනුත්‌තරා විජ්‌ජාචරණසම්‌පදා? ආරකාහං, භො ගොතම, අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය සාචරියකො’’ති.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, අපිනු ත්‌වං ඉමඤ්‌චෙව අනුත්‌තරං විජ්‌ජාචරණසම්‌පදං අනභිසම්‌භුණමානො ඛාරිවිධමාදාය අරඤ්‌ඤවනමජ්‌ඣොගාහසි සාචරියකො – ‘පවත්‌තඵලභොජනො භවිස්‌සාමී’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, අපිනු ත්‌වං ඉමඤ්‌චෙව අනුත්‌තරං විජ්‌ජාචරණසම්‌පදං අනභිසම්‌භුණමානො පවත්‌තඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො කුදාලපිටකං ආදාය අරඤ්‌ඤවනමජ්‌ඣොගාහසි සාචරියකො – ‘කන්‌දමූලඵලභොජනො භවිස්‌සාමී’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, අපිනු ත්‌වං ඉමඤ්‌චෙව අනුත්‌තරං විජ්‌ජාචරණසම්‌පදං අනභිසම්‌භුණමානො පවත්‌තඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො කන්‌දමූලඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො ගාමසාමන්‌තං වා නිගමසාමන්‌තං වා අග්‍යාගාරං කරිත්‌වා අග්‌ගිං පරිචරන්‌තො අච්‌ඡසි සාචරියකො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, අපිනු ත්‌වං ඉමඤ්‌චෙව අනුත්‌තරං විජ්‌ජාචරණසම්‌පදං අනභිසම්‌භුණමානො පවත්‌තඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො කන්‌දමූලඵලභොජනතඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො අග්‌ගිපාරිචරියඤ්‌ච අනභිසම්‌භුණමානො චාතුමහාපථෙ චතුද්‌වාරං අගාරං කරිත්‌වා අච්‌ඡසි සාචරියකො – ‘යො ඉමාහි චතූහි දිසාහි ආගමිස්‌සති සමණො වා බ්‍රාහ්‌මණො වා, තං මයං යථාසත්‌ති යථාබලං පටිපූජෙස්‌සාමා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
282. ‘‘ඉති ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, ඉමාය චෙව ත්‌වං අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය පරිහීනො සාචරියකො. යෙ චිමෙ අනුත්‌තරාය විජ්‌ජාචරණසම්‌පදාය චත්‌තාරි අපායමුඛානි භවන්‌ති , තතො ච ත්‌වං පරිහීනො සාචරියකො. භාසිතා ඛො පන තෙ එසා, අම්‌බට්‌ඨ, ආචරියෙන බ්‍රාහ්‌මණෙන පොක්‌ඛරසාතිනා වාචා – ‘කෙ ච මුණ්‌ඩකා සමණකා ඉබ්‌භා කණ්‌හා බන්‌ධුපාදාපච්‌චා, කා ච තෙවිජ්‌ජානං බ්‍රාහ්‌මණානං සාකච්‌ඡා’ති අත්‌තනා ආපායිකොපි අපරිපූරමානො. පස්‌ස, අම්‌බට්‌ඨ, යාව අපරද්‌ධඤ්‌ච තෙ ඉදං ආචරියස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස.
පුබ්‌බකඉසිභාවානුයොගො
283. ‘‘බ්‍රාහ්‌මණො ඛො පන, අම්‌බට්‌ඨ, පොක්‌ඛරසාති රඤ්‌ඤො පසෙනදිස්‌ස කොසලස්‌ස දත්‌තිකං භුඤ්‌ජති. තස්‌ස රාජා පසෙනදි කොසලො සම්‌මුඛීභාවම්‌පි න දදාති. යදාපි තෙන මන්‌තෙති, තිරොදුස්‌සන්‌තෙන මන්‌තෙති. යස්‌ස ඛො පන, අම්‌බට්‌ඨ, ධම්‌මිකං පයාතං භික්‌ඛං පටිග්‌ගණ්‌හෙය්‍ය, කථං තස්‌ස රාජා පසෙනදි කොසලො සම්‌මුඛීභාවම්‌පි න දදෙය්‍ය. පස්‌ස, අම්‌බට්‌ඨ, යාව අපරද්‌ධඤ්‌ච තෙ ඉදං ආචරියස්‌ස බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස.
284. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, ඉධ රාජා පසෙනදි කොසලො හත්‌ථිගීවාය වා නිසින්‌නො අස්‌සපිට්‌ඨෙ වා නිසින්‌නො රථූපත්‌ථරෙ වා ඨිතො උග්‌ගෙහි වා රාජඤ්‌ඤෙහි වා කිඤ්‌චිදෙව මන්‌තනං මන්‌තෙය්‍ය. සො තම්‌හා පදෙසා අපක්‌කම්‌ම එකමන්‌තං තිට්‌ඨෙය්‍ය. අථ ආගච්‌ඡෙය්‍ය සුද්‌දො වා සුද්‌දදාසො වා, තස්‌මිං පදෙසෙ ඨිතො තදෙව මන්‌තනං මන්‌තෙය්‍ය – ‘එවම්‌පි රාජා පසෙනදි කොසලො ආහ, එවම්‌පි රාජා පසෙනදි කොසලො ආහා’ති. අපිනු සො රාජභණිතං වා භණති රාජමන්‌තනං වා මන්‌තෙති? එත්‌තාවතා සො අස්‌ස රාජා වා රාජමත්‌තො වා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
285. ‘‘එවමෙව ඛො ත්‌වං, අම්‌බට්‌ඨ, යෙ තෙ අහෙසුං බ්‍රාහ්‌මණානං පුබ්‌බකා ඉසයො මන්‌තානං කත්‌තාරො මන්‌තානං පවත්‌තාරො, යෙසමිදං එතරහි බ්‍රාහ්‌මණා පොරාණං මන්‌තපදං ගීතං පවුත්‌තං සමිහිතං, තදනුගායන්‌ති තදනුභාසන්‌ති භාසිතමනුභාසන්‌ති වාචිතමනුවාචෙන්‌ති, සෙය්‍යථිදං – අට්‌ඨකො වාමකො වාමදෙවො වෙස්‌සාමිත්‌තො යමතග්‌ගි [යමදග්‌ගි (ක.)] අඞ්‌ගීරසො භාරද්‌වාජො වාසෙට්‌ඨො කස්‌සපො භගු – ‘ත්‍යාහං මන්‌තෙ අධියාමි සාචරියකො’ති, තාවතා ත්‌වං භවිස්‌සසි ඉසි වා ඉසිත්‌ථාය වා පටිපන්‌නොති නෙතං ඨානං විජ්‌ජති.
286. ‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, අම්‌බට්‌ඨ, කින්‌ති තෙ සුතං බ්‍රාහ්‌මණානං වුද්‌ධානං මහල්‌ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – යෙ තෙ අහෙසුං බ්‍රාහ්‌මණානං පුබ්‌බකා ඉසයො මන්‌තානං කත්‌තාරො මන්‌තානං පවත්‌තාරො, යෙසමිදං එතරහි බ්‍රාහ්‌මණා පොරාණං මන්‌තපදං ගීතං පවුත්‌තං සමිහිතං, තදනුගායන්‌ති තදනුභාසන්‌ති භාසිතමනුභාසන්‌ති වාචිතමනුවාචෙන්‌ති, සෙය්‍යථිදං – අට්‌ඨකො වාමකො වාමදෙවො වෙස්‌සාමිත්‌තො යමතග්‌ගි අඞ්‌ගීරසො භාරද්‌වාජො වාසෙට්‌ඨො කස්‌සපො භගු, එවං සු තෙ සුන්‌හාතා සුවිලිත්‌තා කප්‌පිතකෙසමස්‌සූ ආමුක්‌කමණිකුණ්‌ඩලාභරණා [ආමුත්‌තමාලාභරණා (සී. ස්‍යා. පී.)] ඔදාතවත්‌ථවසනා පඤ්‌චහි කාමගුණෙහි සමප්‌පිතා සමඞ්‌ගීභූතා පරිචාරෙන්‌ති, සෙය්‍යථාපි ත්‌වං එතරහි සාචරියකො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
‘‘…පෙ.… එවං සු තෙ සාලීනං ඔදනං සුචිමංසූපසෙචනං විචිතකාළකං අනෙකසූපං අනෙකබ්‍යඤ්‌ජනං පරිභුඤ්‌ජන්‌ති, සෙය්‍යථාපි ත්‌වං එතරහි සාචරියකො’’ති ? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
‘‘…පෙ.… එවං සු තෙ වෙඨකනතපස්‌සාහි නාරීහි පරිචාරෙන්‌ති, සෙය්‍යථාපි ත්‌වං එතරහි සාචරියකො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
‘‘…පෙ.… එවං සු තෙ කුත්‌තවාලෙහි වළවාරථෙහි දීඝාහි පතොදලට්‌ඨීහි වාහනෙ විතුදෙන්‌තා විපරියායන්‌ති, සෙය්‍යථාපි ත්‌වං එතරහි සාචරියකො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
‘‘…පෙ.… එවං සු තෙ උක්‌කිණ්‌ණපරිඛාසු ඔක්‌ඛිත්‌තපලිඝාසු නගරූපකාරිකාසු දීඝාසිවුධෙහි [දීඝාසිබද්‌ධෙහි (ස්‍යා. පී.)] පුරිසෙහි රක්‌ඛාපෙන්‌ති, සෙය්‍යථාපි ත්‌වං එතරහි සාචරියකො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.
‘‘ඉති ඛො, අම්‌බට්‌ඨ, නෙව ත්‌වං ඉසි න ඉසිත්‌ථාය පටිපන්‌නො සාචරියකො. යස්‌ස ඛො පන, අම්‌බට්‌ඨ, මයි කඞ්‌ඛා වා විමති වා සො මං පඤ්‌හෙන, අහං වෙය්‍යාකරණෙන සොධිස්‌සාමී’’ති.
ද්‌වෙලක්‌ඛණාදස්‌සනං
287. අථ ඛො භගවා විහාරා නික්‌ඛම්‌ම චඞ්‌කමං අබ්‌භුට්‌ඨාසි. අම්‌බට්‌ඨොපි මාණවො විහාරා නික්‌ඛම්‌ම චඞ්‌කමං අබ්‌භුට්‌ඨාසි. අථ ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො භගවන්‌තං චඞ්‌කමන්‌තං අනුචඞ්‌කමමානො භගවතො කායෙ ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණානි සමන්‌නෙසි. අද්‌දසා ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො භගවතො කායෙද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණානි යෙභුය්‍යෙන ඨපෙත්‌වා ද්‌වෙ . ද්‌වීසු මහාපුරිසලක්‌ඛණෙසු කඞ්‌ඛති විචිකිච්‌ඡති නාධිමුච්‌චති න සම්‌පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්‌ථගුය්‌හෙ පහූතජිව්‌හතාය ච.
288. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘පස්‌සති ඛො මෙ අයං අම්‌බට්‌ඨො මාණවො ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණානි යෙභුය්‍යෙන ඨපෙත්‌වා ද්‌වෙ. ද්‌වීසුමහාපුරිසලක්‌ඛණෙසු කඞ්‌ඛති විචිකිච්‌ඡති නාධිමුච්‌චති න සම්‌පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්‌ථගුය්‌හෙ පහූතජිව්‌හතාය චා’’ති. අථ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්‌ධාභිසඞ්‌ඛාරං අභිසඞ්‌ඛාසි යථා අද්‌දස අම්‌බට්‌ඨො මාණවො භගවතො කොසොහිතං වත්‌ථගුය්‌හං. අථ ඛො භගවා ජිව්‌හං නින්‌නාමෙත්‌වා උභොපි කණ්‌ණසොතානි අනුමසි පටිමසි, උභොපි නාසිකසොතානි අනුමසි පටිමසි, කෙවලම්‌පි නලාටමණ්‌ඩලං ජිව්‌හාය ඡාදෙසි. අථ ඛො අම්‌බට්‌ඨස්‌ස මාණවස්‌ස එතදහොසි – ‘‘සමන්‌නාගතො ඛො සමණො ගොතමො ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණෙහි පරිපුණ්‌ණෙහි, නො අපරිපුණ්‌ණෙහී’’ති. භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘හන්‌ද ච දානි මයං, භො ගොතම, ගච්‌ඡාම, බහුකිච්‌චා මයං බහුකරණීයා’’ති . ‘‘යස්‌සදානි ත්‌වං, අම්‌බට්‌ඨ, කාලං මඤ්‌ඤසී’’ති. අථ ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො වළවාරථමාරුය්‌හ පක්‌කාමි.
289. තෙන ඛො පන සමයෙන බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති උක්‌කට්‌ඨාය නික්‌ඛමිත්‌වා මහතා බ්‍රාහ්‌මණගණෙන සද්‌ධිං සකෙ ආරාමෙ නිසින්‌නො හොති අම්‌බට්‌ඨංයෙව මාණවං පටිමානෙන්‌තො. අථ ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො යෙන සකො ආරාමො තෙන පායාසි. යාවතිකා යානස්‌ස භූමි, යානෙන ගන්‌ත්‌වා යානා පච්‌චොරොහිත්‌වා පත්‌තිකොව යෙන බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති තෙනුපසඞ්‌කමි; උපසඞ්‌කමිත්‌වා බ්‍රාහ්‌මණං පොක්‌ඛරසාතිං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි.
290. එකමන්‌තං නිසින්‌නං ඛො අම්‌බට්‌ඨං මාණවං බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති එතදවොච – ‘‘කච්‌චි, තාත අම්‌බට්‌ඨ, අද්‌දස තං භවන්‌තං ගොතම’’න්‌ති? ‘‘අද්‌දසාම ඛො මයං, භො, තං භවන්‌තං ගොතම’’න්‌ති. ‘‘කච්‌චි, තාත අම්‌බට්‌ඨ, තං භවන්‌තං ගොතමං තථා සන්‌තංයෙව සද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගතො නො අඤ්‌ඤථා; කච්‌චි පන සො භවං ගොතමො තාදිසො නො අඤ්‌ඤාදිසො’’ති ? ‘‘තථා සන්‌තංයෙව, භො, තං භවන්‌තං ගොතමං සද්‌දො අබ්‌භුග්‌ගතො නො අඤ්‌ඤථා, තාදිසොව සො භවං ගොතමො නො අඤ්‌ඤාදිසො. සමන්‌නාගතො ච සො භවං ගොතමො ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණෙහි පරිපුණ්‌ණෙහි නො අපරිපුණ්‌ණෙහී’’ති. ‘‘අහු පන තෙ, තාත අම්‌බට්‌ඨ, සමණෙන ගොතමෙන සද්‌ධිං කොචිදෙව කථාසල්‌ලාපො’’ති? ‘‘අහු ඛො මෙ, භො, සමණෙන ගොතමෙන සද්‌ධිං කොචිදෙව කථාසල්‌ලාපො’’ති. ‘‘යථා කථං පන තෙ, තාත අම්‌බට්‌ඨ, අහු සමණෙන ගොතමෙන සද්‌ධිං කොචිදෙව කථාසල්‌ලාපො’’ති? අථ ඛො අම්‌බට්‌ඨො මාණවො යාවතකො [යාවතිකො (ක. පී.)]අහොසි භගවතා සද්‌ධිං කථාසල්‌ලාපො, තං සබ්‌බං බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස ආරොචෙසි.
291. එවං වුත්‌තෙ, බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති අම්‌බට්‌ඨං මාණවං එතදවොච – ‘‘අහො වත රෙ අම්‌හාකං පණ්‌ඩිතක [පණ්‌ඩිතකා], අහො වත රෙ අම්‌හාකං බහුස්‌සුතක [බහුස්‌සුතකා], අහො වත රෙ අම්‌හාකං තෙවිජ්‌ජක [තෙවිජ්‌ජකා], එවරූපෙන කිර, භො, පුරිසො අත්‌ථචරකෙන කායස්‌ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්‌ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්‌ජෙය්‍ය. යදෙව ඛො ත්‌වං, අම්‌බට්‌ඨ, තං භවන්‌තං ගොතමං එවං ආසජ්‌ජ ආසජ්‌ජ අවචාසි, අථ ඛො සො භවං ගොතමො අම්‌හෙපි එවංඋපනෙය්‍ය උපනෙය්‍ය අවච. අහො වත රෙ අම්‌හාකං පණ්‌ඩිතක, අහො වත රෙ අම්‌හාකං බහුස්‌සුතක, අහො වත රෙ අම්‌හාකං තෙවිජ්‌ජක, එවරූපෙන කිර, භො, පුරිසො අත්‌ථචරකෙන කායස්‌ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්‌ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්‌ජෙය්‍යා’’ති, කුපිතො [සො කුපිතො (පී.)] අනත්‌තමනො අම්‌බට්‌ඨං මාණවං පදසායෙව පවත්‌තෙසි. ඉච්‌ඡති ච තාවදෙව භගවන්‌තං දස්‌සනාය උපසඞ්‌කමිතුං.
පොක්‌ඛරසාතිබුද්‌ධුපසඞ්‌කමනං
292. අථ ඛො තෙ බ්‍රාහ්‌මණා බ්‍රාහ්‌මණං පොක්‌ඛරසාතිං එතදවොචුං – ‘‘අතිවිකාලො ඛො, භො, අජ්‌ජ සමණං ගොතමං දස්‌සනාය උපසඞ්‌කමිතුං. ස්‌වෙදානි [දානි ස්‌වෙ (සී. ක.)] භවං පොක්‌ඛරසාති සමණං ගොතමං දස්‌සනාය උපසඞ්‌කමිස්‌සතී’’ති. අථ ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති සකෙ නිවෙසනෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්‌වා යානෙ ආරොපෙත්‌වා උක්‌කාසු ධාරියමානාසු උක්‌කට්‌ඨාය නිය්‍යාසි, යෙන ඉච්‌ඡානඞ්‌ගලවනසණ්‌ඩො තෙන පායාසි. යාවතිකා යානස්‌ස භූමි යානෙන ගන්‌ත්‌වා, යානා පච්‌චොරොහිත්‌වා පත්‌තිකොව යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමි. උපසඞ්‌කමිත්‌වා භගවතා සද්‌ධිං සම්‌මොදි, සම්‌මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි.
293. එකමන්‌තං නිසින්‌නො ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘ආගමා නු ඛො ඉධ, භො ගොතම, අම්‌හාකං අන්‌තෙවාසී අම්‌බට්‌ඨො මාණවො’’ති? ‘‘ආගමා ඛො තෙ [තෙධ (ස්‍යා.), තෙ ඉධ (පී.)], බ්‍රාහ්‌මණ, අන්‌තෙවාසී අම්‌බට්‌ඨො මාණවො’’ති. ‘‘අහු පන තෙ, භො ගොතම, අම්‌බට්‌ඨෙන මාණවෙන සද්‌ධිං කොචිදෙව කථාසල්‌ලාපො’’ති? ‘‘අහු ඛො මෙ, බ්‍රාහ්‌මණ, අම්‌බට්‌ඨෙන මාණවෙන සද්‌ධිං කොචිදෙව කථාසල්‌ලාපො’’ති. ‘‘යථාකථං පන තෙ, භො ගොතම, අහු අම්‌බට්‌ඨෙන මාණවෙන සද්‌ධිං කොචිදෙව කථාසල්‌ලාපො’’ති? අථ ඛො භගවා යාවතකො අහොසි අම්‌බට්‌ඨෙන මාණවෙන සද්‌ධිං කථාසල්‌ලාපො, තං සබ්‌බං බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස ආරොචෙසි. එවං වුත්‌තෙ, බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘බාලො, භො ගොතම, අම්‌බට්‌ඨො මාණවො, ඛමතු භවං ගොතමො අම්‌බට්‌ඨස්‌ස මාණවස්‌සා’’ති. ‘‘සුඛී හොතු, බ්‍රාහ්‌මණ, අම්‌බට්‌ඨො මාණවො’’ති.
294. අථ ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති භගවතො කායෙ ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණානි සමන්‌නෙසි. අද්‌දසා ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති භගවතො කායෙ ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණානි යෙභුය්‍යෙන ඨපෙත්‌වා ද්‌වෙ. ද්‌වීසු මහාපුරිසලක්‌ඛණෙසු කඞ්‌ඛති විචිකිච්‌ඡති නාධිමුච්‌චති න සම්‌පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්‌ථගුය්‌හෙ පහූතජිව්‌හතාය ච.
295. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘පස්‌සති ඛො මෙ අයං බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණානි යෙභුය්‍යෙන ඨපෙත්‌වා ද්‌වෙ. ද්‌වීසු මහාපුරිසලක්‌ඛණෙසු කඞ්‌ඛති විචිකිච්‌ඡති නාධිමුච්‌චති න සම්‌පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්‌ථගුය්‌හෙ, පහූතජිව්‌හතාය චා’’ති. අථ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්‌ධාභිසඞ්‌ඛාරං අභිසඞ්‌ඛාසි යථා අද්‌දස බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති භගවතො කොසොහිතං වත්‌ථගුය්‌හං. අථ ඛො භගවා ජිව්‌හං නින්‌නාමෙත්‌වා උභොපි කණ්‌ණසොතානි අනුමසි පටිමසි, උභොපි නාසිකසොතානි අනුමසි පටිමසි, කෙවලම්‌පි නලාටමණ්‌ඩලං ජිව්‌හාය ඡාදෙසි.
296. අථ ඛො බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස එතදහොසි – ‘‘සමන්‌නාගතො ඛො සමණො ගොතමො ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණෙහි පරිපුණ්‌ණෙහි නො අපරිපුණ්‌ණෙහී’’ති. භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘අධිවාසෙතු මෙ භවං ගොතමො අජ්‌ජතනාය භත්‌තං සද්‌ධිං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙනා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්‌හීභාවෙන.
297. අථ ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති භගවතො අධිවාසනං විදිත්‌වා භගවතො කාලං ආරොචෙසි – ‘‘කාලො, භො ගොතම, නිට්‌ඨිතං භත්‌ත’’න්‌ති. අථ ඛො භගවා පුබ්‌බණ්‌හසමයං නිවාසෙත්‌වා පත්‌තචීවරමාදාය සද්‌ධිං භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන යෙන බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්‌කමි; උපසඞ්‌කමිත්‌වා පඤ්‌ඤත්‌තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති භගවන්‌තං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්‌ථා සන්‌තප්‌පෙසි සම්‌පවාරෙසි, මාණවකාපි භික්‌ඛුසඞ්‌ඝං. අථ ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති භගවන්‌තං භුත්‌තාවිං ඔනීතපත්‌තපාණිං අඤ්‌ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි.
298. එකමන්‌තං නිසින්‌නස්‌ස ඛො බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස භගවා අනුපුබ්‌බිං කථං කථෙසි, සෙය්‍යථිදං – දානකථං සීලකථං සග්‌ගකථං; කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං, නෙක්‌ඛම්‌මෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. යදා භගවා අඤ්‌ඤාසි බ්‍රාහ්‌මණං පොක්‌ඛරසාතිං කල්‌ලචිත්‌තං මුදුචිත්‌තං විනීවරණචිත්‌තං උදග්‌ගචිත්‌තං පසන්‌නචිත්‌තං, අථ යා බුද්‌ධානං සාමුක්‌කංසිකා ධම්‌මදෙසනා, තං පකාසෙසි – දුක්‌ඛං සමුදයං නිරොධං මග්‌ගං. සෙය්‍යථාපි නාම සුද්‌ධං වත්‌ථං අපගතකාළකං සම්‌මදෙව රජනං පටිග්‌ගණ්‌හෙය්‍ය; එවමෙව බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස පොක්‌ඛරසාතිස්‌ස තස්‌මිඤ්‌ඤෙව ආසනෙ විරජං වීතමලං ධම්‌මචක්‌ඛුං උදපාදි – ‘‘යං කිඤ්‌චි සමුදයධම්‌මං, සබ්‌බං තං නිරොධධම්‌ම’’න්‌ති.
පොක්‌ඛරසාතිඋපාසකත්‌තපටිවෙදනා
299. අථ ඛො බ්‍රාහ්‌මණො පොක්‌ඛරසාති දිට්‌ඨධම්‌මො පත්‌තධම්‌මො විදිතධම්‌මො පරියොගාළ්‌හධම්‌මො තිණ්‌ණවිචිකිච්‌ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්‌ජප්‌පත්‌තොඅපරප්‌පච්‌චයො සත්‌ථුසාසනෙ භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘අභික්‌කන්‌තං, භො ගොතම, අභික්‌කන්‌තං, භො ගොතම. සෙය්‍යථාපි, භො ගොතම, නික්‌කුජ්‌ජිතං වා උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍ය, පටිච්‌ඡන්‌නං වා විවරෙය්‍ය, මූළ්‌හස්‌ස වා මග්‌ගං ආචික්‌ඛෙය්‍ය , අන්‌ධකාරෙ වා තෙලපජ්‌ජොතං ධාරෙය්‍ය, ‘චක්‌ඛුමන්‌තො රූපානි දක්‌ඛන්‌තී’ති; එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්‌මො පකාසිතො. එසාහං, භො ගොතම, සපුත්‌තො සභරියො සපරිසො සාමච්‌චො භවන්‌තං ගොතමං සරණං ගච්‌ඡාමි ධම්‌මඤ්‌ච භික්‌ඛුසඞ්‌ඝඤ්‌ච. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්‌ජතග්‌ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගතං. යථා ච භවං ගොතමො උක්‌කට්‌ඨාය අඤ්‌ඤානි උපාසකකුලානි උපසඞ්‌කමති, එවමෙව භවං ගොතමො පොක්‌ඛරසාතිකුලං උපසඞ්‌කමතු. තත්‌ථ යෙ තෙ මාණවකා වා මාණවිකා වා භවන්‌තං ගොතමං අභිවාදෙස්‌සන්‌ති වා පච්‌චුට්‌ඨිස්‌සන්‌ති [පච්‌චුට්‌ඨස්‌සන්‌ති (පී.)] වා ආසනං වා උදකං වා දස්‌සන්‌ති චිත්‌තං වා පසාදෙස්‌සන්‌ති, තෙසං තං භවිස්‌සති දීඝරත්‌තං හිතාය සුඛායා’’ති. ‘‘කල්‍යාණං වුච්‌චති, බ්‍රාහ්‌මණා’’ති.
අම්‌බට්‌ඨසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං තතියං.
No comments:
Post a Comment