1. මහාපදානසුත්‌තං
මෙම සුත්‍ර දේශනාවේ සිංහල පරිවර්තනයට මෙතැනින් පිවිසෙන්න
සිංහල පරිවර්ථනය සදහා font මෙතැනින් ලබාගන්න
පුබ්‌බෙනිවාසපටිසංයුත්‌තකථා
1. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙ කරෙරිකුටිකායං. අථ ඛො සම්‌බහුලානං භික්‌ඛූනං පච්‌ඡාභත්‌තං පිණ්‌ඩපාතපටික්‌කන්‌තානං කරෙරිමණ්‌ඩලමාළෙ සන්‌නිසින්‌නානං සන්‌නිපතිතානං පුබ්‌බෙනිවාසපටිසංයුත්‌තා ධම්‌මී කථා උදපාදි – ‘‘ඉතිපි පුබ්‌බෙනිවාසො, ඉතිපි පුබ්‌බෙනිවාසො’’ති.
2. අස්‌සොසි ඛො භගවා දිබ්‌බාය සොතධාතුයා විසුද්‌ධාය අතික්‌කන්‌තමානුසිකාය තෙසං භික්‌ඛූනං ඉමං කථාසල්‌ලාපං. අථ ඛො භගවා උට්‌ඨායාසනා යෙන කරෙරිමණ්‌ඩලමාළො තෙනුපසඞ්‌කමි; උපසඞ්‌කමිත්‌වා පඤ්‌ඤත්‌තෙ ආසනෙ නිසීදි, නිසජ්‌ජ ඛො භගවා භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘කායනුත්‌ථ, භික්‌ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්‌නිසින්‌නා; කා ච පන වො අන්‌තරාකථා විප්‌පකතා’’ති?
එවං වුත්‌තෙ තෙ භික්‌ඛූ භගවන්‌තං එතදවොචුං – ‘‘ඉධ, භන්‌තෙ, අම්‌හාකං පච්‌ඡාභත්‌තං පිණ්‌ඩපාතපටික්‌කන්‌තානං කරෙරිමණ්‌ඩලමාළෙ සන්‌නිසින්‌නානං සන්‌නිපතිතානං පුබ්‌බෙනිවාසපටිසංයුත්‌තා ධම්‌මී කථා උදපාදි – ‘ඉතිපි පුබ්‌බෙනිවාසො ඉතිපි පුබ්‌බෙනිවාසො’ති. අයං ඛො නො, භන්‌තෙ, අන්‌තරාකථා විප්‌පකතා. අථ භගවා අනුප්‌පත්‌තො’’ති.
3. ‘‘ඉච්‌ඡෙය්‍යාථ නො තුම්‌හෙ, භික්‌ඛවෙ, පුබ්‌බෙනිවාසපටිසංයුත්‌තං ධම්‌මිං කථං සොතු’’න්‌ති? ‘‘එතස්‌ස, භගවා, කාලො; එතස්‌ස, සුගත, කාලො; යං භගවා පුබ්‌බෙනිවාසපටිසංයුත්‌තං ධම්‌මිං කථං කරෙය්‍ය, භගවතො සුත්‌වා [භගවතො වචනං සුත්‌වා (ස්‍යා.)] භික්‌ඛූ ධාරෙස්‌සන්‌තී’’ති. ‘‘තෙන හි, භික්‌ඛවෙ, සුණාථ,සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්‌සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්‌තෙ’’ති ඛො තෙ භික්‌ඛූ භගවතො පච්‌චස්‌සොසුං. භගවා එතදවොච –
4. ‘‘ඉතො සො, භික්‌ඛවෙ, එකනවුතිකප්‌පෙ යං [එකනවුතො කප්‌පො (ස්‍යා. කං. පී.)] විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උදපාදි. ඉතො සො, භික්‌ඛවෙ, එකතිංසෙ කප්‌පෙ [එකතිං සකප්‌පො (සී.) එකතිං සො කප්‌පො (ස්‍යා. කං. පී.)] යං සිඛී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උදපාදි. තස්‌මිඤ්‌ඤෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, එකතිංසෙ කප්‌පෙ වෙස්‌සභූ භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උදපාදි. ඉමස්‌මිඤ්‌ඤෙව [ඉමස්‌මිං (කත්‌ථචී)] ඛො, භික්‌ඛවෙ, භද්‌දකප්‌පෙ කකුසන්‌ධො භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උදපාදි. ඉමස්‌මිඤ්‌ඤෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, භද්‌දකප්‌පෙ කොණාගමනො භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උදපාදි. ඉමස්‌මිඤ්‌ඤෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, භද්‌දකප්‌පෙ කස්‌සපො භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උදපාදි. ඉමස්‌මිඤ්‌ඤෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, භද්‌දකප්‌පෙ අහං එතරහි අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උප්‌පන්‌නො.
5. ‘‘විපස්‌සී, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ඛත්‌තියො ජාතියා අහොසි, ඛත්‌තියකුලෙ උදපාදි. සිඛී, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ඛත්‌තියො ජාතියා අහොසි, ඛත්‌තියකුලෙ උදපාදි. වෙස්‌සභූ, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ඛත්‌තියො ජාතියා අහොසි, ඛත්‌තියකුලෙ උදපාදි. කකුසන්‌ධො, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො බ්‍රාහ්‌මණො ජාතියා අහොසි, බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ උදපාදි. කොණාගමනො, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධොබ්‍රාහ්‌මණො ජාතියා අහොසි, බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ උදපාදි. කස්‌සපො, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො බ්‍රාහ්‌මණො ජාතියා අහොසි, බ්‍රාහ්‌මණකුලෙ උදපාදි. අහං, භික්‌ඛවෙ, එතරහි අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ඛත්‌තියො ජාතියා අහොසිං, ඛත්‌තියකුලෙ උප්‌පන්‌නො.
6. ‘‘විපස්‌සී , භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කොණ්‌ඩඤ්‌ඤො ගොත්‌තෙන අහොසි. සිඛී, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කොණ්‌ඩඤ්‌ඤො ගොත්‌තෙන අහොසි. වෙස්‌සභූ, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කොණ්‌ඩඤ්‌ඤො ගොත්‌තෙන අහොසි. කකුසන්‌ධො, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කස්‌සපො ගොත්‌තෙන අහොසි. කොණාගමනො, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කස්‌සපො ගොත්‌තෙන අහොසි. කස්‌සපො, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කස්‌සපො ගොත්‌තෙන අහොසි. අහං, භික්‌ඛවෙ, එතරහි අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ගොතමො ගොත්‌තෙන අහොසිං.
7. ‘‘විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අසීතිවස්‌සසහස්‌සානි ආයුප්‌පමාණං අහොසි. සිඛිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සත්‌තතිවස්‌සසහස්‌සානි ආයුප්‌පමාණං අහොසි. වෙස්‌සභුස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සට්‌ඨිවස්‌සසහස්‌සානි ආයුප්‌පමාණං අහොසි. කකුසන්‌ධස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස චත්‌තාලීසවස්‌සසහස්‌සානි ආයුප්‌පමාණං අහොසි. කොණාගමනස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස තිංසවස්‌සසහස්‌සානි ආයුප්‌පමාණං අහොසි. කස්‌සපස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස වීසතිවස්‌සසහස්‌සානි ආයුප්‌පමාණං අහොසි. මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එතරහි අප්‌පකං ආයුප්‌පමාණං පරිත්‌තං ලහුකං; යො චිරං ජීවති, සො වස්‌සසතං අප්‌පං වා භිය්‍යො.
8. ‘‘විපස්‌සී, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො පාටලියා මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. සිඛී, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො පුණ්‌ඩරීකස්‌ස මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. වෙස්‌සභූ, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො සාලස්‌ස මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. කකුසන්‌ධො, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො සිරීසස්‌ස මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. කොණාගමනො, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො උදුම්‌බරස්‌ස මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. කස්‌සපො, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො නිග්‍රොධස්‌ස මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. අහං, භික්‌ඛවෙ, එතරහි අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො අස්‌සත්‌ථස්‌ස මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො.
9. ‘‘විපස්‌සිස්‌ස , භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඛණ්‌ඩතිස්‌සං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. සිඛිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අභිභූසම්‌භවං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. වෙස්‌සභුස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සොණුත්‌තරං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. කකුසන්‌ධස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස විධුරසඤ්‌ජීවං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. කොණාගමනස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස භිය්‍යොසුත්‌තරං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. කස්‌සපස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස තිස්‌සභාරද්‌වාජං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එතරහි සාරිපුත්‌තමොග්‌ගල්‌ලානං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං.
10. ‘‘විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අට්‌ඨසට්‌ඨිභික්‌ඛුසතසහස්‌සං, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි භික්‌ඛුසතසහස්‌සං, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අසීතිභික්‌ඛුසහස්‌සානි. විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඉමෙ තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං.
‘‘සිඛිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි භික්‌ඛුසතසහස්‌සං, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අසීතිභික්‌ඛුසහස්‌සානි, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි සත්‌තතිභික්‌ඛුසහස්‌සානි. සිඛිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඉමෙ තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං.
‘‘වෙස්‌සභුස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අසීතිභික්‌ඛුසහස්‌සානි, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි සත්‌තතිභික්‌ඛුසහස්‌සානි, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි සට්‌ඨිභික්‌ඛුසහස්‌සානි. වෙස්‌සභුස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඉමෙ තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං.
‘‘කකුසන්‌ධස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි චත්‌තාලීසභික්‌ඛුසහස්‌සානි. කකුසන්‌ධස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අයං එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං.
‘‘කොණාගමනස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි තිංසභික්‌ඛුසහස්‌සානි. කොණාගමනස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අයං එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං.
‘‘කස්‌සපස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි වීසතිභික්‌ඛුසහස්‌සානි. කස්‌සපස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අයං එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං.
‘‘මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එතරහි එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අඩ්‌ඪතෙළසානි භික්‌ඛුසතානි. මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, අයං එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං.
11. ‘‘විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අසොකො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. සිඛිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඛෙමඞ්‌කරො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. වෙස්‌සභුස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස උපසන්‌තො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. කකුසන්‌ධස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස බුද්‌ධිජො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. කොණාගමනස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සොත්‌ථිජො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. කස්‌සපස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සබ්‌බමිත්‌තො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එතරහි ආනන්‌දො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො.
12. ‘‘විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස බන්‌ධුමා නාම රාජා පිතා අහොසි. බන්‌ධුමතී නාම දෙවී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති [ජනෙත්‌තී (ස්‍යා.)]. බන්‌ධුමස්‌ස රඤ්‌ඤො බන්‌ධුමතී නාම නගරං රාජධානී අහොසි.
‘‘සිඛිස්‌ස , භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අරුණො නාම රාජා පිතා අහොසි. පභාවතී නාම දෙවී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. අරුණස්‌ස රඤ්‌ඤො අරුණවතී නාම නගරං රාජධානී අහොසි.
‘‘වෙස්‌සභුස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සුප්‌පතිතො නාම [සුප්‌පතීතො නාම (ස්‍යා.)] රාජා පිතා අහොසි. වස්‌සවතී නාම [යසවතී නාම (ස්‍යා. පී.)] දෙවී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. සුප්‌පතිතස්‌ස රඤ්‌ඤො අනොමං නාම නගරං රාජධානී අහොසි.
‘‘කකුසන්‌ධස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අග්‌ගිදත්‌තො නාම බ්‍රාහ්‌මණො පිතා අහොසි. විසාඛා නාම බ්‍රාහ්‌මණී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. තෙන ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, සමයෙන ඛෙමො නාම රාජා අහොසි. ඛෙමස්‌ස රඤ්‌ඤො ඛෙමවතී නාම නගරං රාජධානී අහොසි.
‘‘කොණාගමනස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස යඤ්‌ඤදත්‌තො නාම බ්‍රාහ්‌මණො පිතා අහොසි. උත්‌තරා නාම බ්‍රාහ්‌මණී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. තෙන ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, සමයෙන සොභො නාම රාජා අහොසි. සොභස්‌ස රඤ්‌ඤො සොභවතී නාම නගරං රාජධානී අහොසි.
‘‘කස්‌සපස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස බ්‍රහ්‌මදත්‌තො නාම බ්‍රාහ්‌මණො පිතා අහොසි. ධනවතී නාම බ්‍රාහ්‌මණී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. තෙන ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, සමයෙන කිකී නාම [කිං කී නාම (ස්‍යා.)] රාජා අහොසි. කිකිස්‌ස රඤ්‌ඤො බාරාණසී නාම නගරං රාජධානී අහොසි.
‘‘මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, එතරහි සුද්‌ධොදනො නාම රාජා පිතා අහොසි. මායා නාම දෙවී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. කපිලවත්‌ථු නාම නගරං රාජධානී අහොසී’’ති. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්‌වාන සුගතො උට්‌ඨායාසනා විහාරං පාවිසි.
13. අථ ඛො තෙසං භික්‌ඛූනං අචිරපක්‌කන්‌තස්‌ස භගවතො අයමන්‌තරාකථා උදපාදි – ‘‘අච්‌ඡරියං, ආවුසො, අබ්‌භුතං, ආවුසො, තථාගතස්‌ස මහිද්‌ධිකතා මහානුභාවතා. යත්‍ර හි නාම තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, නාමතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති – ‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපි, එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපී’’’ති.
‘‘කිං නු ඛො, ආවුසො, තථාගතස්‌සෙව නු ඛො එසා ධම්‌මධාතු සුප්‌පටිවිද්‌ධා, යස්‌සා ධම්‌මධාතුයා සුප්‌පටිවිද්‌ධත්‌තා තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරති, නාමතොපි අනුස්‌සරති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරති – ‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපි, එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපී’ති, උදාහු දෙවතා තථාගතස්‌ස එතමත්‌ථං ආරොචෙසුං, යෙන තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරති, නාමතොපි අනුස්‌සරති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරති – ‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපි, එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපී’’’ති. අයඤ්‌ච හිදං තෙසං භික්‌ඛූනං අන්‌තරාකථා විප්‌පකතා හොති.
14. අථ ඛො භගවා සායන්‌හසමයං පටිසල්‌ලානා වුට්‌ඨිතො යෙන කරෙරිමණ්‌ඩලමාළො තෙනුපසඞ්‌කමි; උපසඞ්‌කමිත්‌වා පඤ්‌ඤත්‌තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්‌ජ ඛො භගවා භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘‘කායනුත්‌ථ, භික්‌ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්‌නිසින්‌නා; කා ච පන වො අන්‌තරාකථා විප්‌පකතා’’ති?
එවං වුත්‌තෙ තෙ භික්‌ඛූ භගවන්‌තං එතදවොචුං – ‘‘ඉධ, භන්‌තෙ, අම්‌හාකං අචිරපක්‌කන්‌තස්‌ස භගවතො අයං අන්‌තරාකථා උදපාදි – ‘අච්‌ඡරියං, ආවුසො, අබ්‌භුතං, ආවුසො, තථාගතස්‌ස මහිද්‌ධිකතා මහානුභාවතා, යත්‍ර හි නාම තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, නාමතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරිස්‌සති – ‘‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපි , එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපී’’ති. කිං නු ඛො, ආවුසො, තථාගතස්‌සෙව නු ඛො එසා ධම්‌මධාතු සුප්‌පටිවිද්‌ධා, යස්‌සා ධම්‌මධාතුයා සුප්‌පටිවිද්‌ධත්‌තා තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරති, නාමතොපි අනුස්‌සරති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරති – ‘‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපි, එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපී’’ති. උදාහු දෙවතා තථාගතස්‌ස එතමත්‌ථං ආරොචෙසුං, යෙන තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරති, නාමතොපි අනුස්‌සරති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරති – ‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපි, එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපී’ති? අයං ඛො නො, භන්‌තෙ, අන්‌තරාකථා විප්‌පකතා, අථ භගවා අනුප්‌පත්‌තො’’ති.
15. ‘‘තථාගතස්‌සෙවෙසා, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මධාතු සුප්‌පටිවිද්‌ධා, යස්‌සා ධම්‌මධාතුයා සුප්‌පටිවිද්‌ධත්‌තා තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරති, නාමතොපි අනුස්‌සරති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරති – ‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපි, එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපී’ති. දෙවතාපි තථාගතස්‌ස එතමත්‌ථං ආරොචෙසුං, යෙන තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරති, නාමතොපි අනුස්‌සරති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරති – ‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපි, එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං ඉතිපී’ති.
‘‘ඉච්‌ඡෙය්‍යාථ නො තුම්‌හෙ, භික්‌ඛවෙ, භිය්‍යොසොමත්‌තාය පුබ්‌බෙනිවාසපටිසංයුත්‌තං ධම්‌මිං කථං සොතු’’න්‌ති? ‘‘එතස්‌ස, භගවා, කාලො; එතස්‌ස, සුගත, කාලො; යං භගවා භිය්‍යොසොමත්‌තාය පුබ්‌බෙනිවාසපටිසංයුත්‌තං ධම්‌මිං කථං කරෙය්‍ය, භගවතො සුත්‌වා භික්‌ඛූ ධාරෙස්‌සන්‌තී’’ති. ‘‘තෙන හි, භික්‌ඛවෙ , සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්‌සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්‌තෙ’’ති ඛො තෙ භික්‌ඛූ භගවතො පච්‌චස්‌සොසුං. භගවා එතදවොච –
16. ‘‘ඉතො සො, භික්‌ඛවෙ, එකනවුතිකප්‌පෙ යං විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උදපාදි. විපස්‌සී, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ඛත්‌තියො ජාතියා අහොසි, ඛත්‌තියකුලෙ උදපාදි. විපස්‌සී, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කොණ්‌ඩඤ්‌ඤො ගොත්‌තෙන අහොසි. විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අසීතිවස්‌සසහස්‌සානි ආයුප්‌පමාණං අහොසි. විපස්‌සී, භික්‌ඛවෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො පාටලියා මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ , භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඛණ්‌ඩතිස්‌සං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අට්‌ඨසට්‌ඨිභික්‌ඛුසතසහස්‌සං, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි භික්‌ඛුසතසහස්‌සං, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අසීතිභික්‌ඛුසහස්‌සානි. විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඉමෙ තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං. විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අසොකො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. විපස්‌සිස්‌ස, භික්‌ඛවෙ, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස බන්‌ධුමා නාම රාජා පිතා අහොසි. බන්‌ධුමතී නාම දෙවී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. බන්‌ධුමස්‌ස රඤ්‌ඤො බන්‌ධුමතී නාම නගරං රාජධානී අහොසි.
බොධිසත්‌තධම්‌මතා
17. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී බොධිසත්‌තො තුසිතා කායා චවිත්‌වා සතො සම්‌පජානො මාතුකුච්‌ඡිං ඔක්‌කමි. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
18. ‘‘ධම්‌මතා, එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො තුසිතා කායා චවිත්‌වා මාතුකුච්‌ඡිං ඔක්‌කමති. අථ සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්‍රහ්‌මකෙ සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණියා පජාය සදෙවමනුස්‌සාය අප්‌පමාණො උළාරො ඔභාසො පාතුභවති අතික්‌කම්‌මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. යාපි තා ලොකන්‌තරිකා අඝා අසංවුතා අන්‌ධකාරා අන්‌ධකාරතිමිසා , යත්‌ථ පිමෙ චන්‌දිමසූරියා එවංමහිද්‌ධිකා එවංමහානුභාවා ආභාය නානුභොන්‌ති, තත්‌ථපි අප්‌පමාණො උළාරො ඔභාසො පාතුභවති අතික්‌කම්‌මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. යෙපි තත්‌ථ සත්‌තා උපපන්‌නා, තෙපි තෙනොභාසෙන අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං සඤ්‌ජානන්‌ති – ‘අඤ්‌ඤෙපි කිර, භො, සන්‌ති සත්‌තා ඉධූපපන්‌නා’ති. අයඤ්‌ච දසසහස්‌සී ලොකධාතු සඞ්‌කම්‌පති සම්‌පකම්‌පති සම්‌පවෙධති. අප්‌පමාණො ච උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුභවති අතික්‌කම්‌මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
19. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිං ඔක්‌කන්‌තො හොති, චත්‌තාරො නං දෙවපුත්‌තා චතුද්‌දිසං [චාතුද්‌දිසං (ස්‍යා.)] රක්‌ඛාය උපගච්‌ඡන්‌ති – ‘මා නං බොධිසත්‌තං වා බොධිසත්‌තමාතරං වා මනුස්‌සො වා අමනුස්‌සො වා කොචි වා විහෙඨෙසී’ති. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
20. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිං ඔක්‌කන්‌තො හොති, පකතියා සීලවතී බොධිසත්‌තමාතා හොති, විරතා පාණාතිපාතා, විරතා අදින්‌නාදානා, විරතා කාමෙසුමිච්‌ඡාචාරා , විරතා මුසාවාදා, විරතා සුරාමෙරයමජ්‌ජප්‌පමාදට්‌ඨානා. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
21. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිං ඔක්‌කන්‌තො හොති, න බොධිසත්‌තමාතු පුරිසෙසු මානසං උප්‌පජ්‌ජති කාමගුණූපසංහිතං, අනතික්‌කමනීයා ච බොධිසත්‌තමාතා හොති කෙනචි පුරිසෙන රත්‌තචිත්‌තෙන. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
22. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිං ඔක්‌කන්‌තො හොති, ලාභිනී බොධිසත්‌තමාතා හොති පඤ්‌චන්‌නං කාමගුණානං. සා පඤ්‌චහි කාමගුණෙහි සමප්‌පිතා සමඞ්‌ගීභූතා පරිචාරෙති. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
23. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිං ඔක්‌කන්‌තො හොති, න බොධිසත්‌තමාතු කොචිදෙව ආබාධො උප්‌පජ්‌ජති. සුඛිනී බොධිසත්‌තමාතා හොති අකිලන්‌තකායා, බොධිසත්‌තඤ්‌ච බොධිසත්‌තමාතා තිරොකුච්‌ඡිගතං පස්‌සති සබ්‌බඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගිං අහීනින්‌ද්‍රියං. සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්‌ඨංසො සුපරිකම්‌මකතො අච්‌ඡො විප්‌පසන්‌නො අනාවිලො සබ්‌බාකාරසම්‌පන්‌නො. තත්‍රාස්‌ස [තත්‍රස්‌ස (ස්‍යා.)] සුත්‌තං ආවුතං නීලං වා පීතං වා ලොහිතං වා ඔදාතං වා පණ්‌ඩුසුත්‌තං වා. තමෙනං චක්‌ඛුමා පුරිසො හත්‌ථෙ කරිත්‌වා පච්‌චවෙක්‌ඛෙය්‍ය – ‘අයං ඛො මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්‌ඨංසො සුපරිකම්‌මකතො අච්‌ඡො විප්‌පසන්‌නො අනාවිලො සබ්‌බාකාරසම්‌පන්‌නො. තත්‍රිදං සුත්‌තං ආවුතං නීලං වා පීතං වා ලොහිතං වා ඔදාතං වා පණ්‌ඩුසුත්‌තං වා’ති. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිං ඔක්‌කන්‌තො හොති, න බොධිසත්‌තමාතු කොචිදෙව ආබාධො උප්‌පජ්‌ජති, සුඛිනී බොධිසත්‌තමාතා හොති අකිලන්‌තකායා , බොධිසත්‌තඤ්‌ච බොධිසත්‌තමාතා තිරොකුච්‌ඡිගතං පස්‌සති සබ්‌බඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගිං අහීනින්‌ද්‍රියං. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
24. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, සත්‌තාහජාතෙ බොධිසත්‌තෙ බොධිසත්‌තමාතා කාලඞ්‌කරොති තුසිතං කායං උපපජ්‌ජති. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
25. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යථා අඤ්‌ඤා ඉත්‌ථිකා නව වා දස වා මාසෙ ගබ්‌භං කුච්‌ඡිනා පරිහරිත්‌වා විජායන්‌ති, න හෙවං බොධිසත්‌තං බොධිසත්‌තමාතා විජායති. දසෙව මාසානි බොධිසත්‌තං බොධිසත්‌තමාතා කුච්‌ඡිනා පරිහරිත්‌වා විජායති. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
26. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යථා අඤ්‌ඤා ඉත්‌ථිකා නිසින්‌නා වා නිපන්‌නා වා විජායන්‌ති, න හෙවං බොධිසත්‌තං බොධිසත්‌තමාතා විජායති. ඨිතාව බොධිසත්‌තං බොධිසත්‌තමාතා විජායති. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
27. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිම්‌හා නික්‌ඛමති, දෙවා පඨමං පටිග්‌ගණ්‌හන්‌ති, පච්‌ඡා මනුස්‌සා. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
28. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිම්‌හා නික්‌ඛමති, අප්‌පත්‌තොව බොධිසත්‌තො පථවිං හොති, චත්‌තාරො නං දෙවපුත්‌තා පටිග්‌ගහෙත්‌වා මාතු පුරතො ඨපෙන්‌ති – ‘අත්‌තමනා, දෙවි, හොහි; මහෙසක්‌ඛො තෙ පුත්‌තො උප්‌පන්‌නො’ති. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
29. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිම්‌හා නික්‌ඛමති, විසදොව නික්‌ඛමති අමක්‌ඛිතො උදෙන [උද්‌දෙන (ස්‍යා.), උදරෙන (කත්‌ථචි)]අමක්‌ඛිතො සෙම්‌හෙන අමක්‌ඛිතො රුහිරෙන අමක්‌ඛිතො කෙනචි අසුචිනා සුද්‌ධො [විසුද්‌ධො (ස්‍යා.)] විසදො. සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, මණිරතනං කාසිකෙ වත්‌ථෙ නික්‌ඛිත්‌තං නෙව මණිරතනං කාසිකං වත්‌ථං මක්‌ඛෙති, නාපි කාසිකං වත්‌ථං මණිරතනං මක්‌ඛෙති. තං කිස්‌ස හෙතු? උභින්‌නං සුද්‌ධත්‌තා. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිම්‌හා නික්‌ඛමති, විසදොව නික්‌ඛමති අමක්‌ඛිතො, උදෙන අමක්‌ඛිතො සෙම්‌හෙන අමක්‌ඛිතො රුහිරෙන අමක්‌ඛිතො කෙනචි අසුචිනා සුද්‌ධො විසදො. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
30. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිම්‌හා නික්‌ඛමති, ද්‌වෙ උදකස්‌ස ධාරා අන්‌තලික්‌ඛා පාතුභවන්‌ති – එකා සීතස්‌ස එකා උණ්‌හස්‌ස යෙන බොධිසත්‌තස්‌ස උදකකිච්‌චං කරොන්‌ති මාතු ච. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
31. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, සම්‌පතිජාතො බොධිසත්‌තො සමෙහි පාදෙහි පතිට්‌ඨහිත්‌වා උත්‌තරාභිමුඛො [උත්‌තරෙනාභිමුඛො (ස්‍යා.) උත්‌තරෙනමුඛො (ක.)]සත්‌තපදවීතිහාරෙන ගච්‌ඡති සෙතම්‌හි ඡත්‌තෙ අනුධාරියමානෙ, සබ්‌බා ච දිසා අනුවිලොකෙති, ආසභිං වාචං භාසති ‘අග්‌ගොහමස්‌මි ලොකස්‌ස, ජෙට්‌ඨොහමස්‌මි ලොකස්‌ස, සෙට්‌ඨොහමස්‌මි ලොකස්‌ස, අයමන්‌තිමා ජාති, නත්‌ථිදානි පුනබ්‌භවො’ති. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
32. ‘‘ධම්‌මතා එසා, භික්‌ඛවෙ, යදා බොධිසත්‌තො මාතුකුච්‌ඡිම්‌හා නික්‌ඛමති, අථ සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්‍රහ්‌මකෙ සස්‌සමණබ්‍රාහ්‌මණියා පජාය සදෙවමනුස්‌සාය අප්‌පමාණො උළාරො ඔභාසො පාතුභවති, අතික්‌කම්‌මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. යාපි තා ලොකන්‌තරිකා අඝා අසංවුතා අන්‌ධකාරා අන්‌ධකාරතිමිසා, යත්‌ථ පිමෙ චන්‌දිමසූරියා එවංමහිද්‌ධිකා එවංමහානුභාවා ආභාය නානුභොන්‌ති, තත්‌ථපි අප්‌පමාණො උළාරො ඔභාසො පාතුභවති අතික්‌කම්‌මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. යෙපි තත්‌ථ සත්‌තා උපපන්‌නා, තෙපි තෙනොභාසෙන අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං සඤ්‌ජානන්‌ති – ‘අඤ්‌ඤෙපි කිර, භො, සන්‌ති සත්‌තා ඉධූපපන්‌නා’ති. අයඤ්‌ච දසසහස්‌සී ලොකධාතු සඞ්‌කම්‌පති සම්‌පකම්‌පති සම්‌පවෙධති අප්‌පමාණො ච උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුභවති අතික්‌කම්‌මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. අයමෙත්‌ථ ධම්‌මතා.
ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණා
33. ‘‘ජාතෙ ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිම්‌හි කුමාරෙ බන්‌ධුමතො රඤ්‌ඤො පටිවෙදෙසුං – ‘පුත්‌තො තෙ, දෙව [දෙව තෙ (ක.)], ජාතො, තං දෙවො පස්‌සතූ’ති. අද්‌දසා ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා විපස්‌සිං කුමාරං, දිස්‌වා නෙමිත්‌තෙ බ්‍රාහ්‌මණෙ ආමන්‌තාපෙත්‌වා එතදවොච – ‘පස්‌සන්‌තු භොන්‌තො නෙමිත්‌තා බ්‍රාහ්‌මණා කුමාර’න්‌ති. අද්‌දසංසු ඛො, භික්‌ඛවෙ, නෙමිත්‌තා බ්‍රාහ්‌මණා විපස්‌සිං කුමාරං, දිස්‌වා බන්‌ධුමන්‌තං රාජානං එතදවොචුං – ‘අත්‌තමනො, දෙව, හොහි, මහෙසක්‌ඛො තෙ පුත්‌තො උප්‌පන්‌නො, ලාභා තෙ, මහාරාජ, සුලද්‌ධං තෙ, මහාරාජ, යස්‌ස තෙ කුලෙ එවරූපො පුත්‌තො උප්‌පන්‌නො. අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණෙහි සමන්‌නාගතො, යෙහි සමන්‌නාගතස්‌ස මහාපුරිසස්‌ස ද්‌වෙව ගතියො භවන්‌ති අනඤ්‌ඤා. සචෙ අගාරං අජ්‌ඣාවසති, රාජා හොති චක්‌කවත්‌තී ධම්‌මිකො ධම්‌මරාජා චාතුරන්‌තො විජිතාවී ජනපදත්‌ථාවරියප්‌පත්‌තො සත්‌තරතනසමන්‌නාගතො. තස්‌සිමානි සත්‌තරතනානි භවන්‌ති. සෙය්‍යථිදං – චක්‌කරතනං හත්‌ථිරතනං අස්‌සරතනං මණිරතනං ඉත්‌ථිරතනං ගහපතිරතනං පරිණායකරතනමෙව සත්‌තමං. පරොසහස්‌සං ඛො පනස්‌ස පුත්‌තා භවන්‌ති සූරා වීරඞ්‌ගරූපා පරසෙනප්‌පමද්‌දනා. සො ඉමං පථවිං සාගරපරියන්‌තං අදණ්‌ඩෙන අසත්‌ථෙන ධම්‌මෙන අභිවිජිය අජ්‌ඣාවසති. සචෙ ඛො පන අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජති, අරහං හොති සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ විවටච්‌ඡදො.
34. ‘කතමෙහි චායං, දෙව, කුමාරො ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණෙහි සමන්‌නාගතො, යෙහි සමන්‌නාගතස්‌ස මහාපුරිසස්‌ස ද්‌වෙව ගතියො භවන්‌ති අනඤ්‌ඤා. සචෙ අගාරං අජ්‌ඣාවසති, රාජා හොති චක්‌කවත්‌තී ධම්‌මිකො ධම්‌මරාජා චාතුරන්‌තො විජිතාපී ජනපදත්‌ථාවරියප්‌පත්‌තො සත්‌තරතනසමන්‌නාගතො. තස්‌සිමානි සත්‌තරතනානි භවන්‌ති . සෙය්‍යථිදං – චක්‌කරතනං හත්‌ථිරතනං අස්‌සරතනං මණිරතනං ඉත්‌ථිරතනං ගහපතිරතනං පරිණායකරතනමෙව සත්‌තමං. පරොසහස්‌සං ඛො පනස්‌ස පුත්‌තා භවන්‌ති සූරා වීරඞ්‌ගරූපා පරසෙනප්‌පමද්‌දනා. සො ඉමං පථවිං සාගරපරියන්‌තං අදණ්‌ඩෙන අසත්‌ථෙන ධම්‌මෙන අභිවිජිය අජ්‌ඣාවසති. සචෙ ඛො පන අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජති, අරහං හොති සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ විවටච්‌ඡදො.
35. ‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො සුප්‌පතිට්‌ඨිතපාදො. යං පායං, දෙව, කුමාරො සුප්‌පතිට්‌ඨිතපාදො. ඉදම්‌පිස්‌ස මහාපුරිසස්‌ස මහාපුරිසලක්‌ඛණං භවති.
‘ඉමස්‌ස, දෙව [ඉමස්‌ස හි දෙව (?)], කුමාරස්‌ස හෙට්‌ඨා පාදතලෙසු චක්‌කානි ජාතානි සහස්‌සාරානි සනෙමිකානි සනාභිකානි සබ්‌බාකාරපරිපූරානි. යම්‌පි, ඉමස්‌සදෙව, කුමාරස්‌ස හෙට්‌ඨා පාදතලෙසු චක්‌කානි ජාතානි සහස්‌සාරානි සනෙමිකානි සනාභිකානි සබ්‌බාකාරපරිපූරානි, ඉදම්‌පිස්‌ස මහාපුරිසස්‌ස මහාපුරිසලක්‌ඛණං භවති.
‘අයඤ්‌හි දෙව, කුමාරො ආයතපණ්‌හී…පෙ.…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො දීඝඞ්‌ගුලී…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො මුදුතලුනහත්‌ථපාදො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව කුමාරො ජාලහත්‌ථපාදො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො උස්‌සඞ්‌ඛපාදො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො එණිජඞ්‌ඝො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො ඨිතකොව අනොනමන්‌තො උභොහි පාණිතලෙහි ජණ්‌ණුකානි පරිමසති [පරාමසති (ක.)] පරිමජ්‌ජති…
‘අයඤ්‌හි , දෙව, කුමාරො කොසොහිතවත්‌ථගුය්‌හො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො සුවණ්‌ණවණ්‌ණො කඤ්‌චනසන්‌නිභත්‌තචො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො සුඛුමච්‌ඡවී; සුඛුමත්‌තා ඡවියා රජොජල්‌ලං කායෙ න උපලිම්‌පති [උපලිප්‌පති (ස්‍යා.)] …
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො එකෙකලොමො; එකෙකානි ලොමානි ලොමකූපෙසු ජාතානි…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො උද්‌ධග්‌ගලොමො; උද්‌ධග්‌ගානි ලොමානි ජාතානි නීලානි අඤ්‌ජනවණ්‌ණානි කුණ්‌ඩලාවට්‌ටානි දක්‌ඛිණාවට්‌ටකජාතානි…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො බ්‍රහ්‌මුජුගත්‌තො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො සත්‌තුස්‌සදො…
‘අයඤ්‌හි , දෙව, කුමාරො සීහපුබ්‌බද්‌ධකායො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො චිතන්‌තරංසො [පිතන්‌තරංසො (ස්‍යා.)] …
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො නිග්‍රොධපරිමණ්‌ඩලො යාවතක්‌වස්‌ස කායො තාවතක්‌වස්‌ස බ්‍යාමො, යාවතක්‌වස්‌ස බ්‍යාමො, තාවතක්‌වස්‌ස කායො…
‘අයඤ්‌හි , දෙව, කුමාරො සමවට්‌ටක්‌ඛන්‌ධො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො රසග්‌ගසග්‌ගී…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො සීහහනු…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො චත්‌තාලීසදන්‌තො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො සමදන්‌තො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො අවිරළදන්‌තො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො සුසුක්‌කදාඨො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො පහූතජිව්‌හො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො බ්‍රහ්‌මස්‌සරො කරවීකභාණී…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො අභිනීලනෙත්‌තො…
‘අයඤ්‌හි, දෙව, කුමාරො ගොපඛුමො…
ඉමස්‌ස, දෙව, කුමාරස්‌ස උණ්‌ණා භමුකන්‌තරෙ ජාතා ඔදාතා මුදුතූලසන්‌නිභා. යම්‌පි ඉමස්‌ස දෙව කුමාරස්‌ස උණ්‌ණා භමුකන්‌තරෙ ජාතා ඔදාතා මුදුතූලසන්‌නිභා, ඉදම්‌පිමස්‌ස මහාපුරිසස්‌ස මහාපුරිසලක්‌ඛණං භවති.
‘අයඤ්‌හි , දෙව, කුමාරො උණ්‌හීසසීසො. යං පායං, දෙව, කුමාරො උණ්‌හීසසීසො, ඉදම්‌පිස්‌ස මහාපුරිසස්‌ස මහාපුරිසලක්‌ඛණං භවති.
36. ‘ඉමෙහි ඛො අයං, දෙව, කුමාරො ද්‌වත්‌තිංසමහාපුරිසලක්‌ඛණෙහි සමන්‌නාගතො, යෙහි සමන්‌නාගතස්‌ස මහාපුරිසස්‌ස ද්‌වෙව ගතියො භවන්‌ති අනඤ්‌ඤා. සචෙ අගාරං අජ්‌ඣාවසති, රාජා හොති චක්‌කවත්‌තී ධම්‌මිකො ධම්‌මරාජා චාතුරන්‌තො විජිතාවී ජනපදත්‌ථාවරියප්‌පත්‌තො සත්‌තරතනසමන්‌නාගතො. තස්‌සිමානි සත්‌තරතනානි භවන්‌ති. සෙය්‍යථිදං – චක්‌කරතනං හත්‌ථිරතනං අස්‌සරතනං මණිරතනං ඉත්‌ථිරතනං ගහපතිරතනං පරිණායකරතනමෙව සත්‌තමං. පරොසහස්‌සං ඛො පනස්‌ස පුත්‌තා භවන්‌ති සූරා වීරඞ්‌ගරූපා පරසෙනප්‌පමද්‌දනා. සො ඉමං පථවිං සාගරපරියන්‌තං අදණ්‌ඩෙන අසත්‌ථෙන ධම්‌මෙන [ධම්‌මෙන සමෙන (ස්‍යා.)]අභිවිජිය අජ්‌ඣාවසති. සචෙ ඛො පන අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජති, අරහං හොති සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ විවටච්‌ඡදො’ති.
විපස්‌සීසමඤ්‌ඤා
37. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා නෙමිත්‌තෙ බ්‍රාහ්‌මණෙ අහතෙහි වත්‌ථෙහි අච්‌ඡාදාපෙත්‌වා [අච්‌ඡාදෙත්‌වා (ස්‍යා.)] සබ්‌බකාමෙහි සන්‌තප්‌පෙසි. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස ධාතියො උපට්‌ඨාපෙසි. අඤ්‌ඤා ඛීරං පායෙන්‌ති, අඤ්‌ඤා න්‌හාපෙන්‌ති, අඤ්‌ඤා ධාරෙන්‌ති, අඤ්‌ඤා අඞ්‌කෙන පරිහරන්‌ති. ජාතස්‌ස ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස සෙතච්‌ඡත්‌තං ධාරයිත්‌ථ දිවා චෙව රත්‌තිඤ්‌ච – ‘මා නං සීතං වා උණ්‌හං වා තිණං වා රජො වා උස්‌සාවො වා බාධයිත්‌ථා’ති. ජාතො ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො බහුනො ජනස්‌ස පියො අහොසි මනාපො. සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, උප්‌පලං වා පදුමං වා පුණ්‌ඩරීකං වා බහුනො ජනස්‌ස පියං මනාපං; එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො බහුනො ජනස්‌ස පියො අහොසි මනාපො. ස්‌වාස්‌සුදං අඞ්‌කෙනෙව අඞ්‌කං පරිහරියති.
38. ‘‘ජාතො ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො මඤ්‌ජුස්‌සරො ච [කුමාරො බ්‍රහ්‌මස්‌සරො මඤ්‌ජුස්‌සරො ච (සී. ක.)] අහොසි වග්‌ගුස්‌සරො ච මධුරස්‌සරො ච පෙමනියස්‌සරො ච. සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, හිමවන්‌තෙ පබ්‌බතෙ කරවීකා නාම සකුණජාති මඤ්‌ජුස්‌සරා ච වග්‌ගුස්‌සරා ච මධුරස්‌සරා ච පෙමනියස්‌සරා ච; එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො මඤ්‌ජුස්‌සරො ච අහොසි වග්‌ගුස්‌සරො ච මධුරස්‌සරො ච පෙමනියස්‌සරො ච.
39. ‘‘ජාතස්‌ස ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස කම්‌මවිපාකජං දිබ්‌බචක්‌ඛු පාතුරහොසි යෙන සුදං [යෙන දූරං (ස්‍යා.)] සමන්‌තා යොජනං පස්‌සති දිවා චෙව රත්‌තිඤ්‌ච.
40. ‘‘ජාතො ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො අනිමිසන්‌තො පෙක්‌ඛති සෙය්‍යථාපි දෙවා තාවතිංසා. ‘අනිමිසන්‌තො කුමාරො පෙක්‌ඛතී’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ[අනිමිසන්‌තො පෙක්‌ඛති, ජාතස්‌ස ඛො පන භික්‌ඛවෙ (ක.)], විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස ‘විපස්‌සී විපස්‌සී’ ත්‌වෙව සමඤ්‌ඤා උදපාදි.
41. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා අත්‌ථකරණෙ [අට්‌ට කරණෙ (ස්‍යා.)] නිසින්‌නො විපස්‌සිං කුමාරං අඞ්‌කෙ නිසීදාපෙත්‌වා අත්‌ථෙ අනුසාසති . තත්‍ර සුදං, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො පිතුඅඞ්‌කෙ නිසින්‌නො විචෙය්‍ය විචෙය්‍ය අත්‌ථෙ පනායති ඤායෙන [අට්‌ටෙ පනායති ඤාණෙන (ස්‍යා.)]. විචෙය්‍ය විචෙය්‍ය කුමාරො අත්‌ථෙ පනායති ඤායෙනාති ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස භිය්‍යොසොමත්‌තාය ‘විපස්‌සී විපස්‌සී’ ත්‌වෙව සමඤ්‌ඤා උදපාදි.
42. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස තයො පාසාදෙ කාරාපෙසි, එකං වස්‌සිකං එකං හෙමන්‌තිකං එකං ගිම්‌හිකං; පඤ්‌ච කාමගුණානි උපට්‌ඨාපෙසි. තත්‍ර සුදං, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො වස්‌සිකෙ පාසාදෙ චත්‌තාරො මාසෙ [වස්‌සිකෙ පාසාදෙ වස්‌සිකෙ] නිප්‌පුරිසෙහි තූරියෙහි පරිචාරයමානො න හෙට්‌ඨාපාසාදං ඔරොහතී’’ති.
පඨමභාණවාරො.
ජිණ්‌ණපුරිසො
43. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො බහූනං වස්‌සානං බහූනං වස්‌සසතානං බහූනං වස්‌සසහස්‌සානං අච්‌චයෙන සාරථිං ආමන්‌තෙසි – ‘යොජෙහි, සම්‌ම සාරථි, භද්‌දානි භද්‌දානි යානානි උය්‍යානභූමිං ගච්‌ඡාම සුභූමිදස්‌සනායා’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, සාරථි විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා භද්‌දානි භද්‌දානි යානානි යොජෙත්‌වා විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිවෙදෙසි – ‘යුත්‌තානි ඛො තෙ, දෙව, භද්‌දානි භද්‌දානි යානානි, යස්‌ස දානි කාලං මඤ්‌ඤසී’ති . අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො භද්‌දං භද්‌දං යානං [භද්‍රං යානං (ස්‍යා.), භද්‌දං යානං (පී.) චත්‌තාරො මාසෙ (සී. පී.)] අභිරුහිත්‌වා භද්‌දෙහි භද්‌දෙහි යානෙහි උය්‍යානභූමිං නිය්‍යාසි.
44. ‘‘අද්‌දසා ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො පුරිසං ජිණ්‌ණං ගොපානසිවඞ්‌කං භොග්‌ගං [භග්‌ගං (ස්‍යා.)] දණ්‌ඩපරායනං පවෙධමානං ගච්‌ඡන්‌තං ආතුරං ගතයොබ්‌බනං. දිස්‌වා සාරථිං ආමන්‌තෙසි – ‘අයං පන, සම්‌ම සාරථි, පුරිසො කිංකතො? කෙසාපිස්‌ස න යථා අඤ්‌ඤෙසං, කායොපිස්‌ස න යථා අඤ්‌ඤෙස’න්‌ති. ‘එසො ඛො, දෙව, ජිණ්‌ණො නාමා’ති. ‘කිං පනෙසො, සම්‌ම සාරථි, ජිණ්‌ණො නාමා’ති? ‘එසො ඛො, දෙව, ජිණ්‌ණො නාම. න දානි තෙන චිරං ජීවිතබ්‌බං භවිස්‌සතී’ති. ‘කිං පන, සම්‌ම සාරථි, අහම්‌පි ජරාධම්‌මො, ජරං අනතීතො’ති? ‘ත්‌වඤ්‌ච, දෙව, මයඤ්‌චම්‌හ සබ්‌බෙ ජරාධම්‌මා, ජරං අනතීතා’ති. ‘තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, අලං දානජ්‌ජ උය්‍යානභූමියා. ඉතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාහී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, සාරථි විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා තතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාසි. තත්‍ර සුදං, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො අන්‌තෙපුරං ගතො දුක්‌ඛී දුම්‌මනො පජ්‌ඣායති – ‘ධිරත්‌ථු කිර, භො, ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්‌ස ජරා පඤ්‌ඤායිස්‌සතී’ති!
45. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා සාරථිං ආමන්‌තාපෙත්‌වා එතදවොච – ‘කච්‌චි, සම්‌ම සාරථි, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්‌ථ? කච්‌චි, සම්‌ම සාරථි, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අත්‌තමනො අහොසී’ති? ‘න ඛො, දෙව, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්‌ථ, න ඛො, දෙව, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අත්‌තමනො අහොසී’ති. ‘කිං පන, සම්‌ම සාරථි, අද්‌දස කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො’ති? ‘අද්‌දසා ඛො, දෙව, කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො පුරිසං ජිණ්‌ණං ගොපානසිවඞ්‌කං භොග්‌ගං දණ්‌ඩපරායනං පවෙධමානං ගච්‌ඡන්‌තං ආතුරං ගතයොබ්‌බනං. දිස්‌වා මං එතදවොච – ‘‘අයං පන, සම්‌ම සාරථි, පුරිසො කිංකතො, කෙසාපිස්‌ස න යථා අඤ්‌ඤෙසං, කායොපිස්‌ස න යථා අඤ්‌ඤෙස’’න්‌ති? ‘‘එසො ඛො, දෙව, ජිණ්‌ණො නාමා’’ති. ‘‘කිං පනෙසො, සම්‌ම සාරථි, ජිණ්‌ණො නාමා’’ති? ‘‘එසො ඛො, දෙව, ජිණ්‌ණො නාම න දානි තෙන චිරං ජීවිතබ්‌බං භවිස්‌සතී’’ති. ‘‘කිං පන, සම්‌ම සාරථි, අහම්‌පි ජරාධම්‌මො, ජරං අනතීතො’’ති? ‘‘ත්‌වඤ්‌ච, දෙව, මයඤ්‌චම්‌හ සබ්‌බෙ ජරාධම්‌මා, ජරං අනතීතා’’ති.
‘‘‘තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, අලං දානජ්‌ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාහී’’’ති. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො අහං, දෙව, විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා තතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාසිං. සො ඛො, දෙව, කුමාරො අන්‌තෙපුරං ගතො දුක්‌ඛී දුම්‌මනො පජ්‌ඣායති – ‘‘ධිරත්‌ථු කිර භො ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්‌ස ජරා පඤ්‌ඤායිස්‌සතී’’’ති.
බ්‍යාධිතපුරිසො
46. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමස්‌ස රඤ්‌ඤො එතදහොසි –
‘මා හෙව ඛො විපස්‌සී කුමාරො න රජ්‌ජං කාරෙසි, මා හෙව විපස්‌සී කුමාරො අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජි, මා හෙව නෙමිත්‌තානං බ්‍රාහ්‌මණානං සච්‌චං අස්‌ස වචන’න්‌ති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස භිය්‍යොසොමත්‌තාය පඤ්‌ච කාමගුණානි උපට්‌ඨාපෙසි – ‘යථා විපස්‌සී කුමාරො රජ්‌ජං කරෙය්‍ය, යථා විපස්‌සී කුමාරො න අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජෙය්‍ය, යථා නෙමිත්‌තානං බ්‍රාහ්‌මණානං මිච්‌ඡා අස්‌ස වචන’න්‌ති.
‘‘තත්‍ර සුදං, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො පඤ්‌චහි කාමගුණෙහි සමප්‌පිතො සමඞ්‌ගීභූතො පරිචාරෙති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො බහූනං වස්‌සානං…පෙ.…
47. ‘‘අද්‌දසා ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො පුරිසං ආබාධිකං දුක්‌ඛිතං බාළ්‌හගිලානං සකෙ මුත්‌තකරීසෙ පලිපන්‌නං සෙමානං[සයමානං (ස්‍යා. ක.)] අඤ්‌ඤෙහි වුට්‌ඨාපියමානං අඤ්‌ඤෙහි සංවෙසියමානං. දිස්‌වා සාරථිං ආමන්‌තෙසි – ‘අයං පන, සම්‌ම සාරථි, පුරිසො කිංකතො? අක්‌ඛීනිපිස්‌ස න යථා අඤ්‌ඤෙසං, සරොපිස්‌ස [සිරොපිස්‌ස (ස්‍යා.)] න යථා අඤ්‌ඤෙස’න්‌ති? ‘එසො ඛො, දෙව, බ්‍යාධිතො නාමා’ති. ‘කිං පනෙසො, සම්‌ම සාරථි, බ්‍යාධිතො නාමා’ති? ‘එසො ඛො, දෙව, බ්‍යාධිතො නාම අප්‌පෙව නාම තම්‌හා ආබාධා වුට්‌ඨහෙය්‍යා’ති. ‘කිං පන, සම්‌ම සාරථි, අහම්‌පි බ්‍යාධිධම්‌මො, බ්‍යාධිං අනතීතො’ති? ‘ත්‌වඤ්‌ච, දෙව, මයඤ්‌චම්‌හ සබ්‌බෙ බ්‍යාධිධම්‌මා, බ්‍යාධිං අනතීතා’ති. ‘තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, අලං දානජ්‌ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාහී’ති. ‘එවං දෙවා’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, සාරථි විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා තතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාසි. තත්‍ර සුදං, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො අන්‌තෙපුරං ගතො දුක්‌ඛී දුම්‌මනො පජ්‌ඣායති – ‘ධිරත්‌ථු කිර භො ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්‌ස ජරා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, බ්‍යාධි පඤ්‌ඤායිස්‌සතී’ති.
48. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා සාරථිං ආමන්‌තාපෙත්‌වා එතදවොච – ‘කච්‌චි, සම්‌ම සාරථි, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්‌ථ, කච්‌චි, සම්‌ම සාරථි, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අත්‌තමනො අහොසී’ති? ‘න ඛො, දෙව, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්‌ථ, න ඛො, දෙව, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අත්‌තමනො අහොසී’ති. ‘කිං පන, සම්‌ම සාරථි, අද්‌දස කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො’ති? ‘අද්‌දසා ඛො, දෙව, කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො පුරිසං ආබාධිකං දුක්‌ඛිතං බාළ්‌හගිලානං සකෙ මුත්‌තකරීසෙ පලිපන්‌නං සෙමානං අඤ්‌ඤෙහි වුට්‌ඨාපියමානං අඤ්‌ඤෙහි සංවෙසියමානං. දිස්‌වා මං එතදවොච – ‘‘අයං පන, සම්‌ම සාරථි, පුරිසො කිංකතො, අක්‌ඛීනිපිස්‌ස න යථා අඤ්‌ඤෙසං, සරොපිස්‌ස න යථා අඤ්‌ඤෙස’’න්‌ති? ‘‘එසො ඛො, දෙව, බ්‍යාධිතො නාමා’’ති. ‘‘කිං පනෙසො, සම්‌ම සාරථි, බ්‍යාධිතො නාමා’’ති? ‘‘එසො ඛො, දෙව, බ්‍යාධිතො නාම අප්‌පෙව නාම තම්‌හා ආබාධා වුට්‌ඨහෙය්‍යා’’ති. ‘‘කිං පන, සම්‌ම සාරථි, අහම්‌පි බ්‍යාධිධම්‌මො, බ්‍යාධිං අනතීතො’’ති? ‘‘ත්‌වඤ්‌ච, දෙව, මයඤ්‌චම්‌හ සබ්‌බෙ බ්‍යාධිධම්‌මා, බ්‍යාධිං අනතීතා’’ති. ‘‘තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, අලං දානජ්‌ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාහී’’ති. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො අහං, දෙව, විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා තතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාසිං. සො ඛො, දෙව, කුමාරො අන්‌තෙපුරං ගතො දුක්‌ඛී දුම්‌මනො පජ්‌ඣායති – ‘‘‘ධිරත්‌ථු කිර භො ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්‌ස ජරා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, බ්‍යාධි පඤ්‌ඤායිස්‌සතී’’’ති.
කාලඞ්‌කතපුරිසො
49. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමස්‌ස රඤ්‌ඤො එතදහොසි – ‘මා හෙව ඛො විපස්‌සී කුමාරො න රජ්‌ජං කාරෙසි, මා හෙව විපස්‌සී කුමාරො අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජි, මා හෙව නෙමිත්‌තානං බ්‍රාහ්‌මණානං සච්‌චං අස්‌ස වචන’න්‌ති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස භිය්‍යොසොමත්‌තාය පඤ්‌ච කාමගුණානි උපට්‌ඨාපෙසි – ‘යථා විපස්‌සී කුමාරො රජ්‌ජං කරෙය්‍ය, යථා විපස්‌සී කුමාරො න අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජෙය්‍ය, යථා නෙමිත්‌තානං බ්‍රාහ්‌මණානං මිච්‌ඡා අස්‌ස වචන’න්‌ති.
‘‘තත්‍ර සුදං, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො පඤ්‌චහි කාමගුණෙහි සමප්‌පිතො සමඞ්‌ගීභූතො පරිචාරෙති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො බහූනං වස්‌සානං…පෙ.…
50. ‘‘අද්‌දසා ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො මහාජනකායං සන්‌නිපතිතං නානාරත්‌තානඤ්‌ච දුස්‌සානං විලාතං කයිරමානං. දිස්‌වා සාරථිං ආමන්‌තෙසි – ‘කිං නු ඛො, සො, සම්‌ම සාරථි, මහාජනකායො සන්‌නිපතිතො නානාරත්‌තානඤ්‌ච දුස්‌සානං විලාතං කයිරතී’ති? ‘එසො ඛො, දෙව, කාලඞ්‌කතො නාමා’ති. ‘තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, යෙන සො කාලඞ්‌කතො තෙන රථං පෙසෙහී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, සාරථි විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා යෙන සො කාලඞ්‌කතො තෙන රථං පෙසෙසි. අද්‌දසා ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො පෙතං කාලඞ්‌කතං, දිස්‌වා සාරථිං ආමන්‌තෙසි – ‘කිං පනායං, සම්‌ම සාරථි, කාලඞ්‌කතො නාමා’ති? ‘එසො ඛො, දෙව, කාලඞ්‌කතො නාම. න දානි තං දක්‌ඛන්‌ති මාතා වා පිතා වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතා, සොපි න දක්‌ඛිස්‌සති මාතරං වා පිතරං වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතෙ’ති. ‘කිං පන, සම්‌ම සාරථි, අහම්‌පි මරණධම්‌මො මරණං අනතීතො; මම්‌පි න දක්‌ඛන්‌ති දෙවො වා දෙවී වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතා; අහම්‌පි න දක්‌ඛිස්‌සාමි දෙවං වා දෙවිං වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතෙ’ති? ‘ත්‌වඤ්‌ච, දෙව, මයඤ්‌චම්‌හ සබ්‌බෙ මරණධම්‌මා මරණං අනතීතා; තම්‌පි න දක්‌ඛන්‌ති දෙවො වා දෙවී වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතා; ත්‌වම්‌පි න දක්‌ඛිස්‌සසි දෙවං වා දෙවිං වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතෙ’ති. ‘තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, අලං දානජ්‌ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාහී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, සාරථි විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා තතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාසි. තත්‍ර සුදං, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො අන්‌තෙපුරං ගතො දුක්‌ඛී දුම්‌මනො පජ්‌ඣායති – ‘ධිරත්‌ථු කිර, භො, ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්‌ස ජරා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, බ්‍යාධි පඤ්‌ඤායිස්‌සති, මරණං පඤ්‌ඤායිස්‌සතී’ති.
51. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා සාරථිං ආමන්‌තාපෙත්‌වා එතදවොච – ‘කච්‌චි, සම්‌ම සාරථි, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්‌ථ, කච්‌චි, සම්‌ම සාරථි, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අත්‌තමනො අහොසී’ති? ‘න ඛො, දෙව, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අභිරමිත්‌ථ, න ඛො, දෙව, කුමාරො උය්‍යානභූමියා අත්‌තමනො අහොසී’ති. ‘කිං පන, සම්‌ම සාරථි, අද්‌දස කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො’ති? ‘අද්‌දසා ඛො, දෙව, කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො මහාජනකායං සන්‌නිපතිතං නානාරත්‌තානඤ්‌ච දුස්‌සානං විලාතං කයිරමානං. දිස්‌වා මං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, සො , සම්‌ම සාරථි, මහාජනකායො සන්‌නිපතිතො නානාරත්‌තානඤ්‌ච දුස්‌සානං විලාතං කයිරතී’’ති? ‘‘එසො ඛො, දෙව, කාලඞ්‌කතො නාමා’’ති. ‘‘තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, යෙන සො කාලඞ්‌කතො තෙන රථං පෙසෙහී’’ති. ‘‘එවං දෙවා’’ති ඛො අහං, දෙව, විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා යෙන සො කාලඞ්‌කතො තෙන රථං පෙසෙසිං. අද්‌දසා ඛො, දෙව, කුමාරො පෙතං කාලඞ්‌කතං, දිස්‌වා මං එතදවොච – ‘‘කිං පනායං, සම්‌ම සාරථි, කාලඞ්‌කතො නාමා’’ති ? ‘‘එසො ඛො, දෙව, කාලඞ්‌කතො නාම. න දානි තං දක්‌ඛන්‌ති මාතා වා පිතා වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතා, සොපි න දක්‌ඛිස්‌සති මාතරං වා පිතරං වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතෙ’’ති. ‘‘කිං පන, සම්‌ම සාරථි, අහම්‌පි මරණධම්‌මො මරණං අනතීතො; මම්‌පි න දක්‌ඛන්‌ති දෙවො වා දෙවී වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතා; අහම්‌පි න දක්‌ඛිස්‌සාමි දෙවං වා දෙවිං වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතෙ’’ති? ‘‘ත්‌වඤ්‌ච, දෙව, මයඤ්‌චම්‌හ සබ්‌බෙ මරණධම්‌මා මරණං අනතීතා; තම්‌පි න දක්‌ඛන්‌ති දෙවො වා දෙවී වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතා, ත්‌වම්‌පි න දක්‌ඛිස්‌සසි දෙවං වා දෙවිං වා අඤ්‌ඤෙ වා ඤාතිසාලොහිතෙ’’ති. ‘‘තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, අලං දානජ්‌ජ උය්‍යානභූමියා, ඉතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාහී’ති. ‘‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො අහං, දෙව, විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා තතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාසිං. සො ඛො, දෙව, කුමාරො අන්‌තෙපුරං ගතො දුක්‌ඛී දුම්‌මනො පජ්‌ඣායති – ‘‘ධිරත්‌ථු කිර භො ජාති නාම, යත්‍ර හි නාම ජාතස්‌ස ජරා පඤ්‌ඤායිස්‌සති, බ්‍යාධි පඤ්‌ඤායිස්‌සති, මරණං පඤ්‌ඤායිස්‌සතී’’’ති.
පබ්‌බජිතො
52. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමස්‌ස රඤ්‌ඤො එතදහොසි – ‘මා හෙව ඛො විපස්‌සී කුමාරො න රජ්‌ජං කාරෙසි, මා හෙව විපස්‌සී කුමාරො අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජි, මා හෙව නෙමිත්‌තානං බ්‍රාහ්‌මණානං සච්‌චං අස්‌ස වචන’න්‌ති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමා රාජා විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස භිය්‍යොසොමත්‌තාය පඤ්‌ච කාමගුණානි උපට්‌ඨාපෙසි – ‘යථා විපස්‌සී කුමාරො රජ්‌ජං කරෙය්‍ය, යථා විපස්‌සී කුමාරො න අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජෙය්‍ය, යථා නෙමිත්‌තානං බ්‍රාහ්‌මණානං මිච්‌ඡා අස්‌ස වචන’න්‌ති.
‘‘තත්‍ර සුදං, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො පඤ්‌චහි කාමගුණෙහි සමප්‌පිතො සමඞ්‌ගීභූතො පරිචාරෙති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො බහූනං වස්‌සානං බහූනං වස්‌සසතානං බහූනං වස්‌සසහස්‌සානං අච්‌චයෙන සාරථිං ආමන්‌තෙසි – ‘යොජෙහි, සම්‌ම සාරථි, භද්‌දානි භද්‌දානි යානානි, උය්‍යානභූමිං ගච්‌ඡාම සුභූමිදස්‌සනායා’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, සාරථි විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා භද්‌දානි භද්‌දානි යානානි යොජෙත්‌වා විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිවෙදෙසි – ‘යුත්‌තානි ඛො තෙ, දෙව, භද්‌දානි භද්‌දානි යානානි, යස්‌ස දානි කාලං මඤ්‌ඤසී’ති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො භද්‌දං භද්‌දං යානං අභිරුහිත්‌වා භද්‌දෙහි භද්‌දෙහි යානෙහි උය්‍යානභූමිං නිය්‍යාසි.
53. ‘‘අද්‌දසා ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො උය්‍යානභූමිං නිය්‍යන්‌තො පුරිසං භණ්‌ඩුං පබ්‌බජිතං කාසායවසනං. දිස්‌වා සාරථිං ආමන්‌තෙසි – ‘අයං පන, සම්‌ම සාරථි, පුරිසො කිංකතො? සීසංපිස්‌ස න යථා අඤ්‌ඤෙසං, වත්‌ථානිපිස්‌ස න යථා අඤ්‌ඤෙස’න්‌ති? ‘එසො ඛො, දෙව, පබ්‌බජිතො නාමා’ති. ‘කිං පනෙසො, සම්‌ම සාරථි, පබ්‌බජිතො නාමා’ති? ‘එසො ඛො, දෙව, පබ්‌බජිතො නාම සාධු ධම්‌මචරියා සාධු සමචරියා [සම්‌මචරියා (ක.)] සාධු කුසලකිරියා [කුසලචරියා (ස්‍යා.)] සාධු පුඤ්‌ඤකිරියා සාධු අවිහිංසා සාධු භූතානුකම්‌පා’ති. ‘සාධු ඛො සො, සම්‌ම සාරථි, පබ්‌බජිතො නාම, සාධු ධම්‌මචරියා සාධු සමචරියා සාධු කුසලකිරියා සාධු පුඤ්‌ඤකිරියා සාධු අවිහිංසා සාධු භූතානුකම්‌පා. තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, යෙන සො පබ්‌බජිතො තෙන රථං පෙසෙහී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, සාරථි විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා යෙන සො පබ්‌බජිතො තෙන රථං පෙසෙසි. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො තං පබ්‌බජිතං එතදවොච – ‘ත්‌වං පන, සම්‌ම, කිංකතො, සීසම්‌පි තෙ න යථා අඤ්‌ඤෙසං, වත්‌ථානිපි තෙ න යථා අඤ්‌ඤෙස’න්‌ති? ‘අහං ඛො, දෙව, පබ්‌බජිතො නාමා’ති. ‘කිං පන ත්‌වං, සම්‌ම, පබ්‌බජිතො නාමා’ති? ‘අහං ඛො, දෙව, පබ්‌බජිතො නාම, සාධු ධම්‌මචරියා සාධු සමචරියා සාධු කුසලකිරියා සාධු පුඤ්‌ඤකිරියා සාධු අවිහිංසා සාධු භූතානුකම්‌පා’ති. ‘සාධු ඛො ත්‌වං, සම්‌ම, පබ්‌බජිතො නාම සාධු ධම්‌මචරියා සාධු සමචරියා සාධු කුසලකිරියා සාධු පුඤ්‌ඤකිරියා සාධු අවිහිංසා සාධු භූතානුකම්‌පා’ති.
බොධිසත්‌තපබ්‌බජ්‌ජා
54. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී කුමාරො සාරථිං ආමන්‌තෙසි – ‘තෙන හි, සම්‌ම සාරථි, රථං ආදාය ඉතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාහි. අහං පන ඉධෙව කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා කාසායානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිස්‌සාමී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, සාරථි විපස්‌සිස්‌ස කුමාරස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා රථං ආදාය තතොව අන්‌තෙපුරං පච්‌චනිය්‍යාසි. විපස්‌සී පන කුමාරො තත්‌ථෙව කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා කාසායානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජි.
මහාජනකායඅනුපබ්‌බජ්‌ජා
55. ‘‘අස්‌සොසි ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමතියා රාජධානියා මහාජනකායො චතුරාසීති පාණසහස්‌සානි – ‘විපස්‌සී කිර කුමාරො කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා කාසායානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිතො’ති. සුත්‌වාන තෙසං එතදහොසි – ‘න හි නූන සො ඔරකො ධම්‌මවිනයො, න සා ඔරකා [ඔරිකා (සී. ස්‍යා.)]පබ්‌බජ්‌ජා, යත්‌ථ විපස්‌සී කුමාරො කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා කාසායානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිතො. විපස්‌සීපි නාම කුමාරො කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා කාසායානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිස්‌සති, කිමඞ්‌ගං [කිමඞ්‌ග (සී.)] පන මය’න්‌ති.
‘‘අථ ඛො, සො භික්‌ඛවෙ, මහාජනකායො [මහාජනකායො (ස්‍යා.)] චතුරාසීති පාණසහස්‌සානි කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා කාසායානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා විපස්‌සිං බොධිසත්‌තං අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිතං අනුපබ්‌බජිංසු. තාය සුදං, භික්‌ඛවෙ, පරිසාය පරිවුතො විපස්‌සී බොධිසත්‌තො ගාමනිගමජනපදරාජධානීසු චාරිකං චරති.
56. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස රහොගතස්‌ස පටිසල්‌ලීනස්‌ස එවං චෙතසො පරිවිතක්‌කො උදපාදි – ‘න ඛො මෙතං [න ඛො පනෙතං (ස්‍යා.)]පතිරූපං යොහං ආකිණ්‌ණො විහරාමි, යංනූනාහං එකො ගණම්‌හා වූපකට්‌ඨො විහරෙය්‍ය’න්‌ති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී බොධිසත්‌තො අපරෙන සමයෙන එකො ගණම්‌හා වූපකට්‌ඨො විහාසි , අඤ්‌ඤෙනෙව තානි චතුරාසීති පබ්‌බජිතසහස්‌සානි අගමංසු, අඤ්‌ඤෙන මග්‌ගෙන විපස්‌සී බොධිසත්‌තො.
බොධිසත්‌තඅභිනිවෙසො
57. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස වාසූපගතස්‌ස රහොගතස්‌ස පටිසල්‌ලීනස්‌ස එවං චෙතසො පරිවිතක්‌කො උදපාදි – ‘කිච්‌ඡං වතායං ලොකො ආපන්‌නො, ජායති ච ජීයති ච මීයති ච [ජිය්‍යති ච මිය්‍යති ච (ක.)] චවති ච උපපජ්‌ජති ච, අථ ච පනිමස්‌ස දුක්‌ඛස්‌ස නිස්‌සරණං නප්‌පජානාති ජරාමරණස්‌ස, කුදාස්‌සු නාම ඉමස්‌ස දුක්‌ඛස්‌ස නිස්‌සරණං පඤ්‌ඤායිස්‌සති ජරාමරණස්‌සා’ති?
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති ජරාමරණං හොති, කිංපච්‌චයා ජරාමරණ’න්‌ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘ජාතියා ඛො සති ජරාමරණං හොති, ජාතිපච්‌චයා ජරාමරණ’න්‌ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති ජාති හොති, කිංපච්‌චයා ජාතී’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘භවෙ ඛො සති ජාති හොති, භවපච්‌චයා ජාතී’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති භවො හොති, කිංපච්‌චයා භවො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘උපාදානෙ ඛො සති භවො හොති, උපාදානපච්‌චයා භවො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති උපාදානං හොති, කිංපච්‌චයා උපාදාන’න්‌ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘තණ්‌හාය ඛො සති උපාදානං හොති, තණ්‌හාපච්‌චයා උපාදාන’න්‌ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති තණ්‌හා හොති, කිංපච්‌චයා තණ්‌හා’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌සබොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘වෙදනාය ඛො සති තණ්‌හා හොති, වෙදනාපච්‌චයා තණ්‌හා’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති වෙදනා හොති, කිංපච්‌චයා වෙදනා’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘ඵස්‌සෙ ඛො සති වෙදනා හොති, ඵස්‌සපච්‌චයා වෙදනා’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති ඵස්‌සො හොති, කිංපච්‌චයා ඵස්‌සො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘සළායතනෙ ඛො සති ඵස්‌සො හොති, සළායතනපච්‌චයා ඵස්‌සො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති සළායතනං හොති, කිංපච්‌චයා සළායතන’න්‌ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘නාමරූපෙ ඛො සති සළායතනං හොති, නාමරූපපච්‌චයා සළායතන’න්‌ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති නාමරූපං හොති, කිංපච්‌චයා නාමරූප’න්‌ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌සබොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘විඤ්‌ඤාණෙ ඛො සති නාමරූපං හොති, විඤ්‌ඤාණපච්‌චයා නාමරූප’න්‌ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො සති විඤ්‌ඤාණං හොති, කිංපච්‌චයා විඤ්‌ඤාණ’න්‌ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘නාමරූපෙ ඛො සති විඤ්‌ඤාණං හොති, නාමරූපපච්‌චයා විඤ්‌ඤාණ’න්‌ති.
58. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘පච්‌චුදාවත්‌තති ඛො ඉදං විඤ්‌ඤාණං නාමරූපම්‌හා, නාපරං ගච්‌ඡති. එත්‌තාවතා ජායෙථ වා ජිය්‍යෙථ වා මිය්‍යෙථ වා චවෙථ වා උපපජ්‌ජෙථ වා, යදිදං නාමරූපපච්‌චයා විඤ්‌ඤාණං, විඤ්‌ඤාණපච්‌චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්‌චයා සළායතනං, සළායතනපච්‌චයා ඵස්‌සො, ඵස්‌සපච්‌චයා වෙදනා, වෙදනාපච්‌චයා තණ්‌හා , තණ්‌හාපච්‌චයා උපාදානං, උපාදානපච්‌චයා භවො, භවපච්‌චයා ජාති, ජාතිපච්‌චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසා සම්‌භවන්‌ති. එවමෙතස්‌ස කෙවලස්‌ස දුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධස්‌ස සමුදයො හොති’.
59. ‘‘‘සමුදයො සමුදයො’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස පුබ්‌බෙ අනනුස්‌සුතෙසු ධම්‌මෙසු චක්‌ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්‌ඤා උදපාදි, විජ්‌ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.
60. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති ජරාමරණං න හොති, කිස්‌ස නිරොධා ජරාමරණනිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘ජාතියා ඛො අසති ජරාමරණං න හොති, ජාතිනිරොධා ජරාමරණනිරොධො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති ජාති න හොති, කිස්‌ස නිරොධා ජාතිනිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘භවෙ ඛො අසති ජාති න හොති, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති භවො න හොති, කිස්‌ස නිරොධා භවනිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘උපාදානෙ ඛො අසති භවො න හොති, උපාදානනිරොධා භවනිරොධො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති උපාදානං න හොති, කිස්‌ස නිරොධා උපාදානනිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘තණ්‌හාය ඛො අසති උපාදානං න හොති, තණ්‌හානිරොධා උපාදානනිරොධො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති තණ්‌හා න හොති, කිස්‌ස නිරොධා තණ්‌හානිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘වෙදනාය ඛො අසති තණ්‌හා න හොති, වෙදනානිරොධා තණ්‌හානිරොධො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති වෙදනා න හොති, කිස්‌ස නිරොධා වෙදනානිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘ඵස්‌සෙ ඛො අසති වෙදනා න හොති, ඵස්‌සනිරොධා වෙදනානිරොධො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති ඵස්‌සො න හොති, කිස්‌ස නිරොධා ඵස්‌සනිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘සළායතනෙ ඛො අසති ඵස්‌සො න හොති, සළායතනනිරොධා ඵස්‌සනිරොධො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති සළායතනං න හොති, කිස්‌ස නිරොධා සළායතනනිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘නාමරූපෙ ඛො අසති සළායතනං න හොති, නාමරූපනිරොධා සළායතනනිරොධො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති නාමරූපං න හොති, කිස්‌ස නිරොධා නාමරූපනිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘විඤ්‌ඤාණෙ ඛො අසති නාමරූපං න හොති, විඤ්‌ඤාණනිරොධා නාමරූපනිරොධො’ති.
‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘කිම්‌හි නු ඛො අසති විඤ්‌ඤාණං න හොති, කිස්‌ස නිරොධා විඤ්‌ඤාණනිරොධො’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස යොනිසො මනසිකාරා අහු පඤ්‌ඤාය අභිසමයො – ‘නාමරූපෙ ඛො අසති විඤ්‌ඤාණං න හොති, නාමරූපනිරොධා විඤ්‌ඤාණනිරොධො’ති.
61. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස එතදහොසි – ‘අධිගතො ඛො ම්‍යායං මග්‌ගො සම්‌බොධාය යදිදං – නාමරූපනිරොධා විඤ්‌ඤාණනිරොධො, විඤ්‌ඤාණනිරොධා නාමරූපනිරොධො, නාමරූපනිරොධා සළායතනනිරොධො, සළායතනනිරොධා ඵස්‌සනිරොධො, ඵස්‌සනිරොධා වෙදනානිරොධො, වෙදනානිරොධා තණ්‌හානිරොධො, තණ්‌හානිරොධා උපාදානනිරොධො, උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්‌ඛදොමනස්‌සුපායාසා නිරුජ්‌ඣන්‌ති. එවමෙතස්‌ස කෙවලස්‌ස දුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධස්‌ස නිරොධො හොති’.
62. ‘‘‘නිරොධො නිරොධො’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස බොධිසත්‌තස්‌ස පුබ්‌බෙ අනනුස්‌සුතෙසු ධම්‌මෙසු චක්‌ඛුං උදපාදි, ඤාණං උදපාදි, පඤ්‌ඤා උදපාදි, විජ්‌ජා උදපාදි, ආලොකො උදපාදි.
63. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී බොධිසත්‌තො අපරෙන සමයෙන පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු උදයබ්‌බයානුපස්‌සී විහාසි – ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්‌ස සමුදයො, ඉති රූපස්‌ස අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති වෙදනා, ඉති වෙදනාය සමුදයො, ඉති වෙදනාය අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති සඤ්‌ඤා, ඉති සඤ්‌ඤාය සමුදයො, ඉති සඤ්‌ඤාය අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති සඞ්‌ඛාරා, ඉති සඞ්‌ඛාරානං සමුදයො, ඉති සඞ්‌ඛාරානං අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති විඤ්‌ඤාණං, ඉති විඤ්‌ඤාණස්‌ස සමුදයො, ඉති විඤ්‌ඤාණස්‌ස අත්‌ථඞ්‌ගමො’ති, තස්‌ස පඤ්‌චසු උපාදානක්‌ඛන්‌ධෙසු උදයබ්‌බයානුපස්‌සිනො විහරතො න චිරස්‌සෙව අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තං විමුච්‌චී’’ති.
දුතියභාණවාරො.
බ්‍රහ්‌මයාචනකථා
64. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස එතදහොසි – ‘යංනූනාහං ධම්‌මං දෙසෙය්‍ය’න්‌ති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌සභගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස එතදහොසි – ‘අධිගතො ඛො ම්‍යායං ධම්‌මො ගම්‌භීරො දුද්‌දසො දුරනුබොධො සන්‌තො පණීතො අතක්‌කාවචරො නිපුණො පණ්‌ඩිතවෙදනීයො. ආලයරාමා ඛො පනායං පජා ආලයරතා ආලයසම්‌මුදිතා. ආලයරාමාය ඛො පන පජාය ආලයරතාය ආලයසම්‌මුදිතාය දුද්‌දසං ඉදං ඨානං යදිදං ඉදප්‌පච්‌චයතාපටිච්‌චසමුප්‌පාදො. ඉදම්‌පි ඛො ඨානං දුද්‌දසං යදිදං සබ්‌බසඞ්‌ඛාරසමථො සබ්‌බූපධිපටිනිස්‌සග්‌ගො තණ්‌හාක්‌ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්‌බානං. අහඤ්‌චෙව ඛො පන ධම්‌මං දෙසෙය්‍යං, පරෙ ච මෙ න ආජානෙය්‍යුං; සො මමස්‌ස කිලමථො, සා මමස්‌ස විහෙසා’ති.
65. ‘‘අපිස්‌සු, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං ඉමා අනච්‌ඡරියා ගාථායො පටිභංසු පුබ්‌බෙ අස්‌සුතපුබ්‌බා –
‘කිච්‌ඡෙන මෙ අධිගතං, හලං දානි පකාසිතුං;
රාගදොසපරෙතෙහි, නායං ධම්‌මො සුසම්‌බුධො.
‘පටිසොතගාමිං නිපුණං, ගම්‌භීරං දුද්‌දසං අණුං;
රාගරත්‌තා න දක්‌ඛන්‌ති, තමොඛන්‌ධෙන ආවුටා’ති.
‘‘ඉතිහ , භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අප්‌පොස්‌සුක්‌කතාය චිත්‌තං නමි, නො ධම්‌මදෙසනාය.
66. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤතරස්‌ස මහාබ්‍රහ්‌මුනො විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස චෙතසා චෙතොපරිවිතක්‌කමඤ්‌ඤාය එතදහොසි – ‘නස්‌සති වත භො ලොකො, විනස්‌සති වත භො ලොකො, යත්‍ර හි නාම විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අප්‌පොස්‌සුක්‌කතාය චිත්‌තං නමති [නමි (ස්‍යා. ක.), නමිස්‌සති (?)], නො ධම්‌මදෙසනායා’ති. අථ ඛො සො, භික්‌ඛවෙ, මහාබ්‍රහ්‌මා සෙය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්‌ජිතං වා බාහං පසාරෙය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්‌ජෙය්‍ය; එවමෙව බ්‍රහ්‌මලොකෙ අන්‌තරහිතො විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස පුරතො පාතුරහොසි. අථ ඛො සො, භික්‌ඛවෙ, මහාබ්‍රහ්‌මා එකංසං උත්‌තරාසඞ්‌ගං කරිත්‌වා දක්‌ඛිණං ජාණුමණ්‌ඩලං පථවියං නිහන්‌ත්‌වා [නිදහන්‌තො (ස්‍යා.)] යෙන විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො තෙනඤ්‌ජලිං පණාමෙත්‌වා විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං එතදවොච – ‘දෙසෙතු, භන්‌තෙ, භගවා ධම්‌මං, දෙසෙතු සුගතො ධම්‌මං, සන්‌ති [සන්‌තී (ස්‍යා.)] සත්‌තා අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකා; අස්‌සවනතා ධම්‌මස්‌ස පරිහායන්‌ති, භවිස්‌සන්‌ති ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ඤාතාරො’ති.
67. ‘‘එවං වුත්‌තෙ [අථ ඛො (ක.)], භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො තං මහාබ්‍රහ්‌මානං එතදවොච – ‘මය්‌හම්‌පි ඛො, බ්‍රහ්‌මෙ, එතදහොසි – ‘‘යංනූනාහං ධම්‌මං දෙසෙය්‍ය’’න්‌ති. තස්‌ස මය්‌හං, බ්‍රහ්‌මෙ, එතදහොසි – ‘‘අධිගතො ඛො ම්‍යායං ධම්‌මො ගම්‌භීරො දුද්‌දසො දුරනුබොධො සන්‌තො පණීතො අතක්‌කාවචරො නිපුණො පණ්‌ඩිතවෙදනීයො. ආලයරාමා ඛො පනායං පජා ආලයරතා ආලයසම්‌මුදිතා. ආලයරාමාය ඛො පන පජාය ආලයරතාය ආලයසම්‌මුදිතාය දුද්‌දසං ඉදං ඨානං යදිදං ඉදප්‌පච්‌චයතාපටිච්‌චසමුප්‌පාදො. ඉදම්‌පි ඛො ඨානං දුද්‌දසං යදිදං සබ්‌බසඞ්‌ඛාරසමථො සබ්‌බූපධිපටිනිස්‌සග්‌ගො තණ්‌හාක්‌ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්‌බානං. අහඤ්‌චෙව ඛො පන ධම්‌මං දෙසෙය්‍යං, පරෙ ච මෙ න ආජානෙය්‍යුං; සො මමස්‌ස කිලමථො, සා මමස්‌ස විහෙසා’’ති. අපිස්‌සු මං, බ්‍රහ්‌මෙ , ඉමා අනච්‌ඡරියා ගාථායො පටිභංසු පුබ්‌බෙ අස්‌සුතපුබ්‌බා –
‘‘කිච්‌ඡෙන මෙ අධිගතං, හලං දානි පකාසිතුං;
රාගදොසපරෙතෙහි, නායං ධම්‌මො සුසම්‌බුධො.
‘‘පටිසොතගාමිං නිපුණං, ගම්‌භීරං දුද්‌දසං අණුං;
රාගරත්‌තා න දක්‌ඛන්‌ති, තමොඛන්‌ධෙන ආවුටා’’ති.
‘ඉතිහ මෙ, බ්‍රහ්‌මෙ, පටිසඤ්‌චික්‌ඛතො අප්‌පොස්‌සුක්‌කතාය චිත්‌තං නමි, නො ධම්‌මදෙසනායා’ති.
68. ‘‘දුතියම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, සො මහාබ්‍රහ්‌මා…පෙ.… තතියම්‌පි ඛො, භික්‌ඛවෙ, සො මහාබ්‍රහ්‌මා විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං එතදවොච – ‘දෙසෙතු, භන්‌තෙ, භගවා ධම්‌මං, දෙසෙතු සුගතො ධම්‌මං, සන්‌ති සත්‌තා අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකා, අස්‌සවනතා ධම්‌මස්‌ස පරිහායන්‌ති, භවිස්‌සන්‌ති ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ඤාතාරො’ති.
69. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො බ්‍රහ්‌මුනො ච අජ්‌ඣෙසනං විදිත්‌වා සත්‌තෙසු ච කාරුඤ්‌ඤතං පටිච්‌ච බුද්‌ධචක්‌ඛුනා ලොකං වොලොකෙසි. අද්‌දසා ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො බුද්‌ධචක්‌ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්‌තො සත්‌තෙ අප්‌පරජක්‌ඛෙ මහාරජක්‌ඛෙ තික්‌ඛින්‌ද්‍රියෙ මුදින්‌ද්‍රියෙ ස්‌වාකාරෙ ද්‌වාකාරෙ සුවිඤ්‌ඤාපයෙ දුවිඤ්‌ඤාපයෙ [දුවිඤ්‌ඤාපයෙ භබ්‌බෙ අභබ්‌බෙ (ස්‍යා.)] අප්‌පෙකච්‌චෙ පරලොකවජ්‌ජභයදස්‌සාවිනෙ[දස්‌සාවිනො (සී. ස්‍යා. කං. ක.)] විහරන්‌තෙ, අප්‌පෙකච්‌චෙ න පරලොකවජ්‌ජභයදස්‌සාවිනෙ [දස්‌සාවිනො (සී. ස්‍යා. කං. ක.)] විහරන්‌තෙ. සෙය්‍යථාපි නාම උප්‌පලිනියං වා පදුමිනියං වා පුණ්‌ඩරීකිනියං වා අප්‌පෙකච්‌චානි උප්‌පලානි වා පදුමානි වා පුණ්‌ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්‌ඪානි උදකානුග්‌ගතානි අන්‌තො නිමුග්‌ගපොසීනි. අප්‌පෙකච්‌චානි උප්‌පලානි වා පදුමානි වා පුණ්‌ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්‌ඪානි සමොදකං ඨිතානි. අප්‌පෙකච්‌චානි උප්‌පලානි වා පදුමානි වා පුණ්‌ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්‌ඪානි උදකා අච්‌චුග්‌ගම්‌ම ඨිතානි අනුපලිත්‌තානි උදකෙන. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො බුද්‌ධචක්‌ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්‌තො අද්‌දස සත්‌තෙ අප්‌පරජක්‌ඛෙ මහාරජක්‌ඛෙ තික්‌ඛින්‌ද්‍රියෙ මුදින්‌ද්‍රියෙ ස්‌වාකාරෙ ද්‌වාකාරෙ සුවිඤ්‌ඤාපයෙ දුවිඤ්‌ඤාපයෙ අප්‌පෙකච්‌චෙ පරලොකවජ්‌ජභයදස්‌සාවිනෙ විහරන්‌තෙ, අප්‌පෙකච්‌චෙ න පරලොකවජ්‌ජභයදස්‌සාවිනෙ විහරන්‌තෙ.
70. ‘‘අථ ඛො සො, භික්‌ඛවෙ, මහාබ්‍රහ්‌මා විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස චෙතසා චෙතොපරිවිතක්‌කමඤ්‌ඤාය විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං ගාථාහි අජ්‌ඣභාසි –
‘සෙලෙ යථා පබ්‌බතමුද්‌ධනිට්‌ඨිතො, යථාපි පස්‌සෙ ජනතං සමන්‌තතො;
තථූපමං ධම්‌මමයං සුමෙධ, පාසාදමාරුය්‌හ සමන්‌තචක්‌ඛු.
‘සොකාවතිණ්‌ණං [සොකාවකිණ්‌ණං (ස්‍යා.)] ජනතමපෙතසොකො,
අවෙක්‌ඛස්‌සු ජාතිජරාභිභූතං;
සත්‌ථවාහ අණණ විචර ලොකෙ.
දෙසස්‌සු [දෙසෙතු (ස්‍යා. පී.)] භගවා ධම්‌මං,
අඤ්‌ඤාතාරො භවිස්‌සන්‌තී’ති.
71. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො තං මහාබ්‍රහ්‌මානං ගාථාය අජ්‌ඣභාසි –
‘අපාරුතා තෙසං අමතස්‌ස ද්‌වාරා,
යෙ සොතවන්‌තො පමුඤ්‌චන්‌තු සද්‌ධං;
විහිංසසඤ්‌ඤී පගුණං න භාසිං,
ධම්‌මං පණීතං මනුජෙසු බ්‍රහ්‌මෙ’ති.
‘‘අථ ඛො සො, භික්‌ඛවෙ, මහාබ්‍රහ්‌මා ‘කතාවකාසො ඛොම්‌හි විපස්‌සිනා භගවතා අරහතා සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන ධම්‌මදෙසනායා’ති විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තංසම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං අභිවාදෙත්‌වා පදක්‌ඛිණං කත්‌වා තත්‌ථෙව අන්‌තරධායි.
අග්‌ගසාවකයුගං
72. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස එතදහොසි – ‘කස්‌ස නු ඛො අහං පඨමං ධම්‌මං දෙසෙය්‍යං, කො ඉමං ධම්‌මං ඛිප්‌පමෙව ආජානිස්‌සතී’ති? අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස එතදහොසි – ‘අයං ඛො ඛණ්‌ඩො ච රාජපුත්‌තො තිස්‌සො ච පුරොහිතපුත්‌තො බන්‌ධුමතියා රාජධානියා පටිවසන්‌ති පණ්‌ඩිතා වියත්‌තා මෙධාවිනො දීඝරත්‌තං අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකා. යංනූනාහං ඛණ්‌ඩස්‌ස ච රාජපුත්‌තස්‌ස, තිස්‌සස්‌ස ච පුරොහිතපුත්‌තස්‌ස පඨමං ධම්‌මං දෙසෙය්‍යං , තෙ ඉමං ධම්‌මං ඛිප්‌පමෙව ආජානිස්‌සන්‌තී’ති.
73. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො සෙය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්‌ජිතං වා බාහං පසාරෙය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්‌ජෙය්‍ය; එවමෙව බොධිරුක්‌ඛමූලෙ අන්‌තරහිතො බන්‌ධුමතියා රාජධානියා ඛෙමෙ මිගදායෙ පාතුරහොසි. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො දායපාලං [මිගදායපාලං (ස්‍යා.)] ආමන්‌තෙසි – ‘එහි ත්‌වං, සම්‌ම දායපාල, බන්‌ධුමතිං රාජධානිං පවිසිත්‌වා ඛණ්‌ඩඤ්‌ච රාජපුත්‌තං තිස්‌සඤ්‌ච පුරොහිතපුත්‌තං එවං වදෙහි – විපස්‌සී, භන්‌තෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො බන්‌ධුමතිං රාජධානිං අනුප්‌පත්‌තො ඛෙමෙ මිගදායෙ විහරති, සො තුම්‌හාකං දස්‌සනකාමො’ති. ‘එවං, භන්‌තෙ’ති ඛො, භික්‌ඛවෙ, දායපාලො විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස පටිස්‌සුත්‌වා බන්‌ධුමතිං රාජධානිං පවිසිත්‌වා ඛණ්‌ඩඤ්‌ච රාජපුත්‌තං තිස්‌සඤ්‌ච පුරොහිතපුත්‌තං එතදවොච – ‘විපස්‌සී, භන්‌තෙ, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො බන්‌ධුමතිං රාජධානිං අනුප්‌පත්‌තො ඛෙමෙ මිගදායෙ විහරති; සො තුම්‌හාකං දස්‌සනකාමො’ති.
74. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, ඛණ්‌ඩො ච රාජපුත්‌තො තිස්‌සො ච පුරොහිතපුත්‌තො භද්‌දානි භද්‌දානි යානානි යොජාපෙත්‌වා භද්‌දං භද්‌දං යානං අභිරුහිත්‌වා භද්‌දෙහි භද්‌දෙහි යානෙහි බන්‌ධුමතියා රාජධානියා නිය්‍යිංසු. යෙන ඛෙමො මිගදායො තෙන පායිංසු. යාවතිකා යානස්‌ස භූමි, යානෙන ගන්‌ත්‌වා යානා පච්‌චොරොහිත්‌වා පත්‌තිකාව [පදිකාව (ස්‍යා.)] යෙන විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො තෙනුපසඞ්‌කමිංසු. උපසඞ්‌කමිත්‌වා විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදිංසු.
75. ‘‘තෙසං විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො අනුපුබ්‌බිං කථං [ආනුපුබ්‌බිකථං (සී. පී.)] කථෙසි, සෙය්‍යථිදං – දානකථං සීලකථං සග්‌ගකථං කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං නෙක්‌ඛම්‌මෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. යදා තෙ භගවා අඤ්‌ඤාසි කල්‌ලචිත්‌තෙ මුදුචිත්‌තෙ විනීවරණචිත්‌තෙ උදග්‌ගචිත්‌තෙ පසන්‌නචිත්‌තෙ, අථ යා බුද්‌ධානං සාමුක්‌කංසිකා ධම්‌මදෙසනා, තං පකාසෙසි – දුක්‌ඛං සමුදයං නිරොධං මග්‌ගං. සෙය්‍යථාපි නාම සුද්‌ධං වත්‌ථං අපගතකාළකං සම්‌මදෙව රජනං පටිග්‌ගණ්‌හෙය්‍ය, එවමෙව ඛණ්‌ඩස්‌ස ච රාජපුත්‌තස්‌ස තිස්‌සස්‌ස ච පුරොහිතපුත්‌තස්‌ස තස්‌මිංයෙව ආසනෙ විරජං වීතමලං ධම්‌මචක්‌ඛුං උදපාදි – ‘යං කිඤ්‌චි සමුදයධම්‌මං, සබ්‌බං තං නිරොධධම්‌ම’න්‌ති.
76. ‘‘තෙ දිට්‌ඨධම්‌මා පත්‌තධම්‌මා විදිතධම්‌මා පරියොගාළ්‌හධම්‌මා තිණ්‌ණවිචිකිච්‌ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්‌ජප්‌පත්‌තා අපරප්‌පච්‌චයා සත්‌ථුසාසනෙ විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං එතදවොචුං – ‘අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ, අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ. සෙය්‍යථාපි, භන්‌තෙ, නික්‌කුජ්‌ජිතං වා උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍ය, පටිච්‌ඡන්‌නං වා විවරෙය්‍ය, මූළ්‌හස්‌ස වා මග්‌ගං ආචික්‌ඛෙය්‍ය, අන්‌ධකාරෙ වා තෙලපජ්‌ජොතං ධාරෙය්‍ය ‘‘චක්‌ඛුමන්‌තො රූපානි දක්‌ඛන්‌තී’’ති. එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්‌මො පකාසිතො. එතෙ මයං, භන්‌තෙ, භගවන්‌තං සරණං ගච්‌ඡාම ධම්‌මඤ්‌ච. ලභෙය්‍යාම මයං, භන්‌තෙ, භගවතො සන්‌තිකෙ පබ්‌බජ්‌ජං, ලභෙය්‍යාම උපසම්‌පද’න්‌ති.
77. ‘‘අලත්‌ථුං ඛො , භික්‌ඛවෙ, ඛණ්‌ඩො ච රාජපුත්‌තො, තිස්‌සො ච පුරොහිතපුත්‌තො විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සන්‌තිකෙ පබ්‌බජ්‌ජං අලත්‌ථුං උපසම්‌පදං. තෙ විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ධම්‌මියා කථාය සන්‌දස්‌සෙසි සමාදපෙසි සමුත්‌තෙජෙසි සම්‌පහංසෙසි; සඞ්‌ඛාරානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං නිබ්‌බානෙ [නෙක්‌ඛම්‌මෙ (ස්‍යා.)] ආනිසංසං පකාසෙසි. තෙසං විපස්‌සිනා භගවතා අරහතා සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන ධම්‌මියා කථාය සන්‌දස්‌සියමානානං සමාදපියමානානං සමුත්‌තෙජියමානානං සම්‌පහංසියමානානං නචිරස්‌සෙව අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තානි විමුච්‌චිංසු.
මහාජනකායපබ්‌බජ්‌ජා
78. ‘‘අස්‌සොසි ඛො, භික්‌ඛවෙ, බන්‌ධුමතියා රාජධානියා මහාජනකායො චතුරාසීතිපාණසහස්‌සානි – ‘විපස්‌සී කිර භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො බන්‌ධුමතිං රාජධානිං අනුප්‌පත්‌තො ඛෙමෙ මිගදායෙ විහරති. ඛණ්‌ඩො ච කිර රාජපුත්‌තො තිස්‌සො ච පුරොහිතපුත්‌තො විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සන්‌තිකෙ කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා කාසායානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිතා’ති. සුත්‌වාන නෙසං එතදහොසි – ‘න හි නූන සො ඔරකො ධම්‌මවිනයො, න සා ඔරකා පබ්‌බජ්‌ජා, යත්‌ථ ඛණ්‌ඩො ච රාජපුත්‌තො තිස්‌සො ච පුරොහිතපුත්‌තො කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා කාසායානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිතා. ඛණ්‌ඩො ච රාජපුත්‌තො තිස්‌සො ච පුරොහිතපුත්‌තො කෙසමස්‌සුං ඔහාරෙත්‌වා කාසායානි වත්‌ථානි අච්‌ඡාදෙත්‌වා අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජිස්‌සන්‌ති, කිමඞ්‌ගං පන මය’න්‌ති. අථ ඛො සො, භික්‌ඛවෙ, මහාජනකායො චතුරාසීතිපාණසහස්‌සානි බන්‌ධුමතියා රාජධානියා නික්‌ඛමිත්‌වා යෙන ඛෙමො මිගදායො යෙන විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො තෙනුපසඞ්‌කමිංසු; උපසඞ්‌කමිත්‌වා විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදිංසු.
79. ‘‘තෙසං විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො අනුපුබ්‌බිං කථං කථෙසි. සෙය්‍යථිදං – දානකථං සීලකථං සග්‌ගකථං කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං නෙක්‌ඛම්‌මෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. යදා තෙ භගවා අඤ්‌ඤාසි කල්‌ලචිත්‌තෙ මුදුචිත්‌තෙ විනීවරණචිත්‌තෙ උදග්‌ගචිත්‌තෙ පසන්‌නචිත්‌තෙ , අථ යා බුද්‌ධානං සාමුක්‌කංසිකා ධම්‌මදෙසනා, තං පකාසෙසි – දුක්‌ඛං සමුදයං නිරොධං මග්‌ගං. සෙය්‍යථාපි නාම සුද්‌ධං වත්‌ථං අපගතකාළකං සම්‌මදෙව රජනං පටිග්‌ගණ්‌හෙය්‍ය, එවමෙව තෙසං චතුරාසීතිපාණසහස්‌සානං තස්‌මිංයෙව ආසනෙ විරජං වීතමලං ධම්‌මචක්‌ඛුං උදපාදි – ‘යං කිඤ්‌චි සමුදයධම්‌මං සබ්‌බං තං නිරොධධම්‌ම’න්‌ති.
80. ‘‘තෙ දිට්‌ඨධම්‌මා පත්‌තධම්‌මා විදිතධම්‌මා පරියොගාළ්‌හධම්‌මා තිණ්‌ණවිචිකිච්‌ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්‌ජප්‌පත්‌තා අපරප්‌පච්‌චයා සත්‌ථුසාසනෙ විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං එතදවොචුං – ‘අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ, අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ. සෙය්‍යථාපි, භන්‌තෙ, නික්‌කුජ්‌ජිතං වා උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍ය, පටිච්‌ඡන්‌නං වා විවරෙය්‍ය, මූළ්‌හස්‌ස වා මග්‌ගං ආචික්‌ඛෙය්‍ය, අන්‌ධකාරෙ වා තෙලපජ්‌ජොතං ධාරෙය්‍ය ‘‘චක්‌ඛුමන්‌තො රූපානි දක්‌ඛන්‌තී’’ති. එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්‌මො පකාසිතො. එතෙ මයං, භන්‌තෙ, භගවන්‌තං සරණං ගච්‌ඡාම ධම්‌මඤ්‌ච භික්‌ඛුසඞ්‌ඝඤ්‌ච [( ) නත්‌ථි අට්‌ඨකථායං, පාළියං පන සබ්‌බත්‌ථපි දිස්‌සති]. ලභෙය්‍යාම මයං, භන්‌තෙ, භගවතො සන්‌තිකෙ පබ්‌බජ්‌ජං ලභෙය්‍යාම උපසම්‌පද’’න්‌ති.
81. ‘‘අලත්‌ථුං ඛො, භික්‌ඛවෙ, තානි චතුරාසීතිපාණසහස්‌සානි විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සන්‌තිකෙ පබ්‌බජ්‌ජං, අලත්‌ථුං උපසම්‌පදං. තෙ විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ධම්‌මියා කථාය සන්‌දස්‌සෙසි සමාදපෙසි සමුත්‌තෙජෙසි සම්‌පහංසෙසි; සඞ්‌ඛාරානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං නිබ්‌බානෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. තෙසං විපස්‌සිනා භගවතා අරහතා සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන ධම්‌මියා කථාය සන්‌දස්‌සියමානානං සමාදපියමානානං සමුත්‌තෙජියමානානං සම්‌පහංසියමානානං නචිරස්‌සෙව අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තානි විමුච්‌චිංසු.
පුරිමපබ්‌බජිතානං ධම්‌මාභිසමයො
82. ‘‘අස්‌සොසුං ඛො, භික්‌ඛවෙ, තානි පුරිමානි චතුරාසීතිපබ්‌බජිතසහස්‌සානි – ‘විපස්‌සී කිර භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො බන්‌ධුමතිං රාජධානිං අනුප්‌පත්‌තො ඛෙමෙ මිගදායෙ විහරති, ධම්‌මඤ්‌ච කිර දෙසෙතී’ති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, තානි චතුරාසීතිපබ්‌බජිතසහස්‌සානි යෙන බන්‌ධුමතී රාජධානී යෙන ඛෙමො මිගදායො යෙන විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො තෙනුපසඞ්‌කමිංසු; උපසඞ්‌කමිත්‌වා විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදිංසු.
83. ‘‘තෙසං විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො අනුපුබ්‌බිං කථං කථෙසි. සෙය්‍යථිදං – දානකථං සීලකථං සග්‌ගකථං කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං නෙක්‌ඛම්‌මෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. යදා තෙ භගවා අඤ්‌ඤාසි කල්‌ලචිත්‌තෙ මුදුචිත්‌තෙ විනීවරණචිත්‌තෙ උදග්‌ගචිත්‌තෙ පසන්‌නචිත්‌තෙ, අථ යා බුද්‌ධානං සාමුක්‌කංසිකා ධම්‌මදෙසනා, තං පකාසෙසි – දුක්‌ඛං සමුදයං නිරොධං මග්‌ගං. සෙය්‍යථාපි නාම සුද්‌ධං වත්‌ථං අපගතකාළකං සම්‌මදෙව රජනං පටිග්‌ගණ්‌හෙය්‍ය, එවමෙව තෙසං චතුරාසීතිපබ්‌බජිතසහස්‌සානං තස්‌මිංයෙව ආසනෙ විරජං වීතමලං ධම්‌මචක්‌ඛුං උදපාදි – ‘යං කිඤ්‌චි සමුදයධම්‌මං සබ්‌බං තං නිරොධධම්‌ම’න්‌ති.
84. ‘‘තෙ දිට්‌ඨධම්‌මා පත්‌තධම්‌මා විදිතධම්‌මා පරියොගාළ්‌හධම්‌මා තිණ්‌ණවිචිකිච්‌ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්‌ජප්‌පත්‌තා අපරප්‌පච්‌චයා සත්‌ථුසාසනෙ විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං එතදවොචුං – ‘අභික්‌කන්‌තං , භන්‌තෙ, අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ. සෙය්‍යථාපි, භන්‌තෙ, නික්‌කුජ්‌ජිතං වා උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍ය, පටිච්‌ඡන්‌නං වා විවරෙය්‍ය, මූළ්‌හස්‌ස වා මග්‌ගං ආචික්‌ඛෙය්‍ය, අන්‌ධකාරෙ වා තෙලපජ්‌ජොතං ධාරෙය්‍ය ‘‘චක්‌ඛුමන්‌තො රූපානි දක්‌ඛන්‌තී’’ති. එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්‌මො පකාසිතො. එතෙ මයං, භන්‌තෙ, භගවන්‌තං සරණං ගච්‌ඡාම ධම්‌මඤ්‌ච භික්‌ඛුසඞ්‌ඝඤ්‌ච. ලභෙය්‍යාම මයං, භන්‌තෙ, භගවතො සන්‌තිකෙ පබ්‌බජ්‌ජං ලභෙය්‍යාම උපසම්‌පද’’න්‌ති.
85. ‘‘අලත්‌ථුං ඛො, භික්‌ඛවෙ, තානි චතුරාසීතිපබ්‌බජිතසහස්‌සානි විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස සන්‌තිකෙ පබ්‌බජ්‌ජං අලත්‌ථුං උපසම්‌පදං. තෙ විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ධම්‌මියා කථාය සන්‌දස්‌සෙසි සමාදපෙසි සමුත්‌තෙජෙසි සම්‌පහංසෙසි; සඞ්‌ඛාරානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං නිබ්‌බානෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. තෙසං විපස්‌සිනා භගවතා අරහතා සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධෙන ධම්‌මියා කථාය සන්‌දස්‌සියමානානං සමාදපියමානානං සමුත්‌තෙජියමානානං සම්‌පහංසියමානානං නචිරස්‌සෙව අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තානි විමුච්‌චිංසු.
චාරිකාඅනුජානනං
86. ‘‘තෙන ඛො පන, භික්‌ඛවෙ, සමයෙන බන්‌ධුමතියා රාජධානියා මහාභික්‌ඛුසඞ්‌ඝො පටිවසති අට්‌ඨසට්‌ඨිභික්‌ඛුසතසහස්‌සං. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස රහොගතස්‌ස පටිසල්‌ලීනස්‌ස එවං චෙතසො පරිවිතක්‌කො උදපාදි – ‘මහා ඛො එතරහි භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො බන්‌ධුමතියා රාජධානියා පටිවසති අට්‌ඨසට්‌ඨිභික්‌ඛුසතසහස්‌සං, යංනූනාහං භික්‌ඛූ අනුජානෙය්‍යං – ‘චරථ, භික්‌ඛවෙ, චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්‌පායඅත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං; මා එකෙන ද්‌වෙ අගමිත්‌ථ; දෙසෙථ, භික්‌ඛවෙ , ධම්‌මං ආදිකල්‍යාණං මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං පරියොසානකල්‍යාණං සාත්‌ථං සබ්‍යඤ්‌ජනං කෙවලපරිපුණ්‌ණං පරිසුද්‌ධං බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙථ. සන්‌ති සත්‌තා අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකා, අස්‌සවනතා ධම්‌මස්‌ස පරිහායන්‌ති, භවිස්‌සන්‌ති ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ඤාතාරො. අපි ච ඡන්‌නං ඡන්‌නං වස්‌සානං අච්‌චයෙන බන්‌ධුමතී රාජධානී උපසඞ්‌කමිතබ්‌බා පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසායා’’’ති.
87. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤතරො මහාබ්‍රහ්‌මා විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස චෙතසා චෙතොපරිවිතක්‌කමඤ්‌ඤාය සෙය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්‌ජිතං වා බාහං පසාරෙය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්‌ජෙය්‍ය. එවමෙව බ්‍රහ්‌මලොකෙ අන්‌තරහිතො විපස්‌සිස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස පුරතො පාතුරහොසි. අථ ඛො සො, භික්‌ඛවෙ, මහාබ්‍රහ්‌මා එකංසං උත්‌තරාසඞ්‌ගං කරිත්‌වා යෙන විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො තෙනඤ්‌ජලිං පණාමෙත්‌වා විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං එතදවොච – ‘එවමෙතං, භගවා, එවමෙතං, සුගත. මහා ඛො, භන්‌තෙ, එතරහි භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො බන්‌ධුමතියා රාජධානියා පටිවසති අට්‌ඨසට්‌ඨිභික්‌ඛුසතසහස්‌සං, අනුජානාතු, භන්‌තෙ, භගවා භික්‌ඛූ – ‘‘චරථ, භික්‌ඛවෙ, චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්‌පාය අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං; මා එකෙන ද්‌වෙ අගමිත්‌ථ; දෙසෙථ, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මං ආදිකල්‍යාණං මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං පරියොසානකල්‍යාණං සාත්‌ථං සබ්‍යඤ්‌ජනං කෙවලපරිපුණ්‌ණං පරිසුද්‌ධං බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙථ. සන්‌ති සත්‌තා අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකා, අස්‌සවනතා ධම්‌මස්‌ස පරිහායන්‌ති, භවිස්‌සන්‌ති ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ඤාතාරො’’ති[අඤ්‌ඤාතාරො (ස්‌සබ්‌බත්‌ථ)]. අපි ච, භන්‌තෙ, මයං තථා කරිස්‌සාම යථා භික්‌ඛූ ඡන්‌නං ඡන්‌නං වස්‌සානං අච්‌චයෙන බන්‌ධුමතිං රාජධානිං උපසඞ්‌කමිස්‌සන්‌ති පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසායා’ති. ඉදමවොච, භික්‌ඛවෙ, සො මහාබ්‍රහ්‌මා, ඉදං වත්‌වා විපස්‌සිං භගවන්‌තං අරහන්‌තං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධං අභිවාදෙත්‌වා පදක්‌ඛිණං කත්‌වා තත්‌ථෙව අන්‌තරධායි.
88. ‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො සායන්‌හසමයං පටිසල්‌ලානා වුට්‌ඨිතො භික්‌ඛූ ආමන්‌තෙසි – ‘ඉධ මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, රහොගතස්‌ස පටිසල්‌ලීනස්‌ස එවං චෙතසො පරිවිතක්‌කො උදපාදි – මහා ඛො එතරහි භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො බන්‌ධුමතියා රාජධානියා පටිවසති අට්‌ඨසට්‌ඨිභික්‌ඛුසතසහස්‌සං . යංනූනාහං භික්‌ඛූ අනුජානෙය්‍යං – ‘චරථ, භික්‌ඛවෙ, චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්‌පාය අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං; මා එකෙන ද්‌වෙ අගමිත්‌ථ; දෙසෙථ, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මං ආදිකල්‍යාණං මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං පරියොසානකල්‍යාණං සාත්‌ථං සබ්‍යඤ්‌ජනං කෙවලපරිපුණ්‌ණං පරිසුද්‌ධං බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙථ. සන්‌ති සත්‌තා අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකා, අස්‌සවනතා ධම්‌මස්‌ස පරිහායන්‌ති, භවිස්‌සන්‌ති ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ඤාතාරො. අපි ච, ඡන්‌නං ඡන්‌නං වස්‌සානං අච්‌චයෙන බන්‌ධුමතී රාජධානී උපසඞ්‌කමිතබ්‌බා පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසායාති.
‘‘‘අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤතරො මහාබ්‍රහ්‌මා මම චෙතසා චෙතොපරිවිතක්‌කමඤ්‌ඤාය සෙය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්‌ජිතං වා බාහං පසාරෙය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්‌ජෙය්‍ය, එවමෙව බ්‍රහ්‌මලොකෙ අන්‌තරහිතො මම පුරතො පාතුරහොසි. අථ ඛො සො, භික්‌ඛවෙ, මහාබ්‍රහ්‌මා එකංසං උත්‌තරාසඞ්‌ගං කරිත්‌වා යෙනාහං තෙනඤ්‌ජලිං පණාමෙත්‌වා මං එතදවොච – ‘‘එවමෙතං, භගවා, එවමෙතං, සුගත. මහා ඛො, භන්‌තෙ, එතරහි භික්‌ඛුසඞ්‌ඝො බන්‌ධුමතියා රාජධානියා පටිවසති අට්‌ඨසට්‌ඨිභික්‌ඛුසතසහස්‌සං. අනුජානාතු, භන්‌තෙ, භගවා භික්‌ඛූ – ‘චරථ, භික්‌ඛවෙ, චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්‌පාය අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං; මා එකෙන ද්‌වෙ අගමිත්‌ථ; දෙසෙථ, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මං…පෙ.… සන්‌ති සත්‌තා අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකා , අස්‌සවනතා ධම්‌මස්‌ස පරිහායන්‌ති, භවිස්‌සන්‌ති ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ඤාතාරො’ති. අපි ච, භන්‌තෙ, මයං තථා කරිස්‌සාම, යථා භික්‌ඛූ ඡන්‌නං ඡන්‌නං වස්‌සානං අච්‌චයෙන බන්‌ධුමතිං රාජධානිං උපසඞ්‌කමිස්‌සන්‌ති පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසායා’’ති. ඉදමවොච, භික්‌ඛවෙ, සො මහාබ්‍රහ්‌මා, ඉදං වත්‌වා මං අභිවාදෙත්‌වා පදක්‌ඛිණං කත්‌වා තත්‌ථෙව අන්‌තරධායි’.
‘‘‘අනුජානාමි, භික්‌ඛවෙ, චරථ චාරිකං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්‌පාය අත්‌ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්‌සානං; මා එකෙන ද්‌වෙ අගමිත්‌ථ; දෙසෙථ, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මං ආදිකල්‍යාණං මජ්‌ඣෙකල්‍යාණං පරියොසානකල්‍යාණං සාත්‌ථං සබ්‍යඤ්‌ජනං කෙවලපරිපුණ්‌ණං පරිසුද්‌ධං බ්‍රහ්‌මචරියං පකාසෙථ. සන්‌ති සත්‌තා අප්‌පරජක්‌ඛජාතිකා, අස්‌සවනතා ධම්‌මස්‌ස පරිහායන්‌ති, භවිස්‌සන්‌ති ධම්‌මස්‌ස අඤ්‌ඤාතාරො. අපි ච, භික්‌ඛවෙ, ඡන්‌නං ඡන්‌නං වස්‌සානං අච්‌චයෙන බන්‌ධුමතී රාජධානී උපසඞ්‌කමිතබ්‌බා පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසායා’ති. අථ ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛූ යෙභුය්‍යෙන එකාහෙනෙව ජනපදචාරිකං පක්‌කමිංසු.
89. ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන ජම්‌බුදීපෙ චතුරාසීති ආවාසසහස්‌සානි හොන්‌ති. එකම්‌හි හි වස්‌සෙ නික්‌ඛන්‌තෙ දෙවතා සද්‌දමනුස්‌සාවෙසුං – ‘නික්‌ඛන්‌තං ඛො, මාරිසා, එකං වස්‌සං; පඤ්‌ච දානි වස්‌සානි සෙසානි ; පඤ්‌චන්‌නං වස්‌සානං අච්‌චයෙන බන්‌ධුමතී රාජධානී උපසඞ්‌කමිතබ්‌බා පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසායා’ති. ද්‌වීසු වස්‌සෙසු නික්‌ඛන්‌තෙසු… තීසු වස්‌සෙසු නික්‌ඛන්‌තෙසු… චතූසු වස්‌සෙසු නික්‌ඛන්‌තෙසු… පඤ්‌චසු වස්‌සෙසු නික්‌ඛන්‌තෙසු දෙවතා සද්‌දමනුස්‌සාවෙසුං – ‘නික්‌ඛන්‌තානි ඛො , මාරිසා, පඤ්‌චවස්‌සානි; එකං දානි වස්‌සං සෙසං; එකස්‌ස වස්‌සස්‌ස අච්‌චයෙන බන්‌ධුමතී රාජධානී උපසඞ්‌කමිතබ්‌බා පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසායා’ති. ඡසු වස්‌සෙසු නික්‌ඛන්‌තෙසු දෙවතා සද්‌දමනුස්‌සාවෙසුං – ‘නික්‌ඛන්‌තානි ඛො, මාරිසා, ඡබ්‌බස්‌සානි, සමයො දානි බන්‌ධුමතිං රාජධානිං උපසඞ්‌කමිතුං පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසායා’ති. අථ ඛො තෙ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛූ අප්‌පෙකච්‌චෙ සකෙන ඉද්‌ධානුභාවෙන අප්‌පෙකච්‌චෙ දෙවතානං ඉද්‌ධානුභාවෙන එකාහෙනෙව බන්‌ධුමතිං රාජධානිං උපසඞ්‌කමිංසු පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසායාති [පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසාය (?)].
90. ‘‘තත්‍ර සුදං, භික්‌ඛවෙ, විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙ එවං පාතිමොක්‌ඛං උද්‌දිසති –
නිබ්‌බානං පරමං වදන්‌ති බුද්‌ධා;
න හි පබ්‌බජිතො පරූපඝාතී,
න සමණො [සමණො (සී. ස්‍යා. පී.)] හොති පරං විහෙඨයන්‌තො.
‘සබ්‌බපාපස්‌ස අකරණං, කුසලස්‌ස උපසම්‌පදා;
සචිත්‌තපරියොදපනං, එතං බුද්‌ධානසාසනං.
‘අනූපවාදො අනූපඝාතො [අනුපවාදො අනුපඝාතො (පී. ක.)], පාතිමොක්‌ඛෙ ච සංවරො;
මත්‌තඤ්‌ඤුතා ච භත්‌තස්‌මිං, පන්‌තඤ්‌ච සයනාසනං;
අධිචිත්‌තෙ ච ආයොගො, එතං බුද්‌ධානසාසන’න්‌ති.
දෙවතාරොචනං
91. ‘‘එකමිදාහං, භික්‌ඛවෙ, සමයං උක්‌කට්‌ඨායං විහරාමි සුභගවනෙ සාලරාජමූලෙ. තස්‌ස මය්‌හං, භික්‌ඛවෙ, රහොගතස්‌ස පටිසල්‌ලීනස්‌ස එවං චෙතසො පරිවිතක්‌කො උදපාදි – ‘න ඛො සො සත්‌තාවාසො සුලභරූපො, යො මයා අනාවුත්‌ථපුබ්‌බො [අනජ්‌ඣාවුට්‌ඨපුබ්‌බො (ක. සී. ක.)] ඉමිනා දීඝෙන අද්‌ධුනා අඤ්‌ඤත්‍ර සුද්‌ධාවාසෙහි දෙවෙහි. යංනූනාහං යෙන සුද්‌ධාවාසා දෙවා තෙනුපසඞ්‌කමෙය්‍ය’න්‌ති. අථ ඛ්‌වාහං, භික්‌ඛවෙ, සෙය්‍යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්‌ජිතං වා බාහං පසාරෙය්‍ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්‌ජෙය්‍ය, එවමෙව උක්‌කට්‌ඨායං සුභගවනෙ සාලරාජමූලෙ අන්‌තරහිතො අවිහෙසු දෙවෙසු පාතුරහොසිං . තස්‌මිං, භික්‌ඛවෙ, දෙවනිකායෙ අනෙකානි දෙවතාසහස්‌සානි අනෙකානි දෙවතාසතසහස්‌සානි [අනෙකානි දෙවතාසතානි අනෙකානි දෙවතාසහස්‌සානි (ස්‍යා.)] යෙනාහං තෙනුපසඞ්‌කමිංසු; උපසඞ්‌කමිත්‌වා මං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං අට්‌ඨංසු. එකමන්‌තං ඨිතා ඛො, භික්‌ඛවෙ, තා දෙවතා මං එතදවොචුං – ‘ඉතො සො, මාරිසා, එකනවුතිකප්‌පෙ යං විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උදපාදි. විපස්‌සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ඛත්‌තියො ජාතියා අහොසි, ඛත්‌තියකුලෙ උදපාදි. විපස්‌සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කොණ්‌ඩඤ්‌ඤො ගොත්‌තෙන අහොසි . විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අසීතිවස්‌සසහස්‌සානි ආයුප්‌පමාණං අහොසි. විපස්‌සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො පාටලියා මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඛණ්‌ඩතිස්‌සං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අට්‌ඨසට්‌ඨිභික්‌ඛුසතසහස්‌සං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි භික්‌ඛුසතසහස්‌සං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අසීතිභික්‌ඛුසහස්‌සානි. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඉමෙ තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අසොකො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිස, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස බන්‌ධුමා නාම රාජා පිතා අහොසි. බන්‌ධුමතී නාම දෙවී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. බන්‌ධුමස්‌ස රඤ්‌ඤො බන්‌ධුමතී නාම නගරං රාජධානී අහොසි. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා , භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස එවං අභිනික්‌ඛමනං අහොසි එවං පබ්‌බජ්‌ජා එවං පධානං එවං අභිසම්‌බොධි එවං ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනං. තෙ මයං, මාරිසා, විපස්‌සිම්‌හි භගවති බ්‍රහ්‌මචරියං චරිත්‌වා කාමෙසු කාමච්‌ඡන්‌දං විරාජෙත්‌වා ඉධූපපන්‌නා’ති …පෙ.…
‘‘තස්‌මිංයෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, දෙවනිකායෙ අනෙකානි දෙවතාසහස්‌සානි අනෙකානි දෙවතාසතසහස්‌සානි [අනෙකානි දෙවතාසතානි අනෙකානි දෙවතාසහස්‌සානි (ස්‍යා. එවමුපරිපි)] යෙනාහං තෙනුපසඞ්‌කමිංසු; උපසඞ්‌කමිත්‌වා මං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං අට්‌ඨංසු. එකමන්‌තං ඨිතා ඛො, භික්‌ඛවෙ, තා දෙවතා මං එතදවොචුං – ‘ඉමස්‌මිංයෙව ඛො, මාරිසා, භද්‌දකප්‌පෙ භගවා එතරහි අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උප්‌පන්‌නො. භගවා, මාරිසා, ඛත්‌තියො ජාතියා ඛත්‌තියකුලෙ උප්‌පන්‌නො. භගවා, මාරිසා, ගොතමො ගොත්‌තෙන. භගවතො, මාරිසා, අප්‌පකං ආයුප්‌පමාණං පරිත්‌තං ලහුකං යො චිරං ජීවති, සො වස්‌සසතං අප්‌පං වා භිය්‍යො. භගවා, මාරිසා, අස්‌සත්‌ථස්‌ස මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. භගවතො, මාරිසා, සාරිපුත්‌තමොග්‌ගල්‌ලානං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං . භගවතො, මාරිසා, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අඩ්‌ඪතෙළසානි භික්‌ඛුසතානි. භගවතො, මාරිසා, අයං එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං. භගවතො, මාරිසා, ආනන්‌දො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. භගවතො, මාරිසා, සුද්‌ධොදනො නාම රාජා පිතා අහොසි. මායා නාම දෙවී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. කපිලවත්‌ථු නාම නගරං රාජධානී අහොසි. භගවතො, මාරිසා, එවං අභිනික්‌ඛමනං අහොසි එවං පබ්‌බජ්‌ජා එවං පධානං එවං අභිසම්‌බොධි එවං ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනං. තෙ මයං, මාරිසා, භගවති බ්‍රහ්‌මචරියං චරිත්‌වා කාමෙසු කාමච්‌ඡන්‌දං විරාජෙත්‌වා ඉධූපපන්‌නා’ති.
92. ‘‘අථ ඛ්‌වාහං, භික්‌ඛවෙ, අවිහෙහි දෙවෙහි සද්‌ධිං යෙන අතප්‌පා දෙවා තෙනුපසඞ්‌කමිං…පෙ.… අථ ඛ්‌වාහං, භික්‌ඛවෙ, අවිහෙහි ච දෙවෙහි අතප්‌පෙහි ච දෙවෙහි සද්‌ධිං යෙන සුදස්‌සා දෙවා තෙනුපසඞ්‌කමිං. අථ ඛ්‌වාහං, භික්‌ඛවෙ, අවිහෙහි ච දෙවෙහි අතප්‌පෙහි ච දෙවෙහි සුදස්‌සෙහි ච දෙවෙහි සද්‌ධිං යෙන සුදස්‌සී දෙවා තෙනුපසඞ්‌කමිං. අථ ඛ්‌වාහං, භික්‌ඛවෙ, අවිහෙහි ච දෙවෙහි අතප්‌පෙහි ච දෙවෙහි සුදස්‌සෙහි ච දෙවෙහි සුදස්‌සීහි ච දෙවෙහි සද්‌ධිං යෙන අකනිට්‌ඨා දෙවා තෙනුපසඞ්‌කමිං. තස්‌මිං, භික්‌ඛවෙ, දෙවනිකායෙ අනෙකානි දෙවතාසහස්‌සානි අනෙකානි දෙවතාසතසහස්‌සානි යෙනාහං තෙනුපසඞ්‌කමිංසු, උපසඞ්‌කමිත්‌වා මං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං අට්‌ඨංසු .
‘‘එකමන්‌තං ඨිතා ඛො, භික්‌ඛවෙ, තා දෙවතා මං එතදවොචුං – ‘ඉතො සො, මාරිසා, එකනවුතිකප්‌පෙ යං විපස්‌සී භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උදපාදි. විපස්‌සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ඛත්‌තියො ජාතියා අහොසි. ඛත්‌තියකුලෙ උදපාදි. විපස්‌සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො කොණ්‌ඩඤ්‌ඤො ගොත්‌තෙන අහොසි. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අසීතිවස්‌සසහස්‌සානි ආයුප්‌පමාණං අහොසි. විපස්‌සී, මාරිසා, භගවා අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො පාටලියා මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඛණ්‌ඩතිස්‌සං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අට්‌ඨසට්‌ඨිභික්‌ඛුසතසහස්‌සං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි භික්‌ඛුසතසහස්‌සං. එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අසීතිභික්‌ඛුසහස්‌සානි. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස ඉමෙ තයො සාවකානං සන්‌නිපාතා අහෙසුං සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස අසොකො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අහොසි අග්‌ගුපට්‌ඨාකො. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස බන්‌ධුමා නාම රාජා පිතා අහොසි බන්‌ධුමතී නාම දෙවී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. බන්‌ධුමස්‌ස රඤ්‌ඤො බන්‌ධුමතී නාම නගරං රාජධානී අහොසි. විපස්‌සිස්‌ස, මාරිසා, භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස එවං අභිනික්‌ඛමනං අහොසි එවං පබ්‌බජ්‌ජා එවං පධානං එවං අභිසම්‌බොධි, එවං ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනං. තෙ මයං, මාරිසා, විපස්‌සිම්‌හි භගවති බ්‍රහ්‌මචරියං චරිත්‌වා කාමෙසු කාමච්‌ඡන්‌දං විරාජෙත්‌වා ඉධූපපන්‌නා’ති. තස්‌මිංයෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, දෙවනිකායෙ අනෙකානි දෙවතාසහස්‌සානි අනෙකානි දෙවතාසතසහස්‌සානි යෙනාහං තෙනුපසඞ්‌කමිංසු; උපසඞ්‌කමිත්‌වා මං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං අට්‌ඨංසු. එකමන්‌තං ඨිතා ඛො, භික්‌ඛවෙ, තා දෙවතා මං එතදවොචුං – ‘ඉතො සො, මාරිසා, එකතිංසෙ කප්‌පෙ යං සිඛී භගවා…පෙ.… තෙ මයං, මාරිසා, සිඛිම්‌හි භගවති තස්‌මිඤ්‌ඤෙව ඛො මාරිසා, එකතිංසෙ කප්‌පෙ යං වෙස්‌සභූ භගවා…පෙ.… තෙ මයං, මාරිසා, වෙස්‌සභුම්‌හි භගවති…පෙ.… ඉමස්‌මිංයෙව ඛො, මාරිසා, භද්‌දකප්‌පෙ කකුසන්‌ධො කොණාගමනො කස්‌සපො භගවා…පෙ.… තෙ මයං, මාරිසා, කකුසන්‌ධම්‌හි කොණාගමනම්‌හි කස්‌සපම්‌හි භගවති බ්‍රහ්‌මචරියං චරිත්‌වා කාමෙසු කාමච්‌ඡන්‌දං විරාජෙත්‌වා ඉධූපපන්‌නා’ති.
93. ‘‘තස්‌මිංයෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, දෙවනිකායෙ අනෙකානි දෙවතාසහස්‌සානි අනෙකානි දෙවතාසතසහස්‌සානි යෙනාහං තෙනුපසඞ්‌කමිංසු; උපසඞ්‌කමිත්‌වා මං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං අට්‌ඨංසු. එකමන්‌තං ඨිතා ඛො, භික්‌ඛවෙ, තා දෙවතා මං එතදවොචුං – ‘ඉමස්‌මිංයෙව ඛො, මාරිසා, භද්‌දකප්‌පෙ භගවා එතරහි අරහං සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො ලොකෙ උප්‌පන්‌නො. භගවා, මාරිසා, ඛත්‌තියො ජාතියා, ඛත්‌තියකුලෙ උප්‌පන්‌නො. භගවා, මාරිසා, ගොතමො ගොත්‌තෙන. භගවතො, මාරිසා, අප්‌පකං ආයුප්‌පමාණං පරිත්‌තං ලහුකං යො චිරං ජීවති, සො වස්‌සසතං අප්‌පං වා භිය්‍යො. භගවා, මාරිසා, අස්‌සත්‌ථස්‌ස මූලෙ අභිසම්‌බුද්‌ධො. භගවතො, මාරිසා, සාරිපුත්‌තමොග්‌ගල්‌ලානං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්‌ගං භද්‌දයුගං. භගවතො , මාරිසා, එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි අඩ්‌ඪතෙළසානි භික්‌ඛුසතානි. භගවතො, මාරිසා, අයං එකො සාවකානං සන්‌නිපාතො අහොසි සබ්‌බෙසංයෙව ඛීණාසවානං. භගවතො, මාරිසා, ආනන්‌දො නාම භික්‌ඛු උපට්‌ඨාකො අග්‌ගුපට්‌ඨාකො අහොසි. භගවතො, මාරිසා, සුද්‌ධොදනො නාම රාජා පිතා අහොසි. මායා නාම දෙවී මාතා අහොසි ජනෙත්‌ති. කපිලවත්‌ථු නාම නගරං රාජධානී අහොසි. භගවතො, මාරිසා, එවං අභිනික්‌ඛමනං අහොසි, එවං පබ්‌බජ්‌ජා, එවං පධානං, එවං අභිසම්‌බොධි, එවං ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනං. තෙ මයං, මාරිසා, භගවති බ්‍රහ්‌මචරියං චරිත්‌වා කාමෙසු කාමච්‌ඡන්‌දං විරාජෙත්‌වා ඉධූපපන්‌නා’ති.
94. ‘‘ඉති ඛො, භික්‌ඛවෙ, තථාගතස්‌සෙවෙසා ධම්‌මධාතු සුප්‌පටිවිද්‌ධා, යස්‌සා ධම්‌මධාතුයා සුප්‌පටිවිද්‌ධත්‌තා තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරති, නාමතොපි අනුස්‌සරති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරති ‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං’ ඉතිපි. ‘එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං’ ඉතිපීති.
‘‘දෙවතාපි තථාගතස්‌ස එතමත්‌ථං ආරොචෙසුං, යෙන තථාගතො අතීතෙ බුද්‌ධෙ පරිනිබ්‌බුතෙ ඡින්‌නපපඤ්‌චෙ ඡින්‌නවටුමෙ පරියාදින්‌නවට්‌ටෙ සබ්‌බදුක්‌ඛවීතිවත්‌තෙ ජාතිතොපි අනුස්‌සරති, නාමතොපි අනුස්‌සරති, ගොත්‌තතොපි අනුස්‌සරති, ආයුප්‌පමාණතොපි අනුස්‌සරති, සාවකයුගතොපි අනුස්‌සරති, සාවකසන්‌නිපාතතොපි අනුස්‌සරති ‘එවංජච්‌චා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං’ ඉතිපි. ‘එවංනාමා එවංගොත්‌තා එවංසීලා එවංධම්‌මා එවංපඤ්‌ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්‌තා තෙ භගවන්‌තො අහෙසුං’ ඉතිපී’’ති.
ඉදමවොච භගවා. අත්‌තමනා තෙ භික්‌ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්‌දුන්‌ති.
මහාපදානසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං පඨමං.
No comments:
Post a Comment