9. පොට්‌ඨපාදසුත්‌තං
මෙම සුත්‍ර දේශනාවේ සිංහල පරිවර්තනයට මෙතැනින් පිවිසෙන්න
සිංහල පරිවර්ථනය සදහා font මෙතැනින් ලබාගන්න
පොට්‌ඨපාදපරිබ්‌බාජකවත්‌ථු
406. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්‌ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්‌ඩිකස්‌ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො සමයප්‌පවාදකෙ තින්‌දුකාචීරෙ එකසාලකෙ මල්‌ලිකාය ආරාමෙ පටිවසති මහතියා පරිබ්‌බාජකපරිසාය සද්‌ධිං තිංසමත්‌තෙහි පරිබ්‌බාජකසතෙහි. අථ ඛො භගවා පුබ්‌බණ්‌හසමයං නිවාසෙත්‌වා පත්‌තචීවරමාදාය සාවත්‌ථිං පිණ්‌ඩාය පාවිසි.
407. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘අතිප්‌පගො ඛො තාව සාවත්‌ථියං පිණ්‌ඩාය චරිතුං. යංනූනාහං යෙන සමයප්‌පවාදකො තින්‌දුකාචීරො එකසාලකො මල්‌ලිකාය ආරාමො, යෙන පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො තෙනුපසඞ්‌කමෙය්‍ය’’න්‌ති. අථ ඛො භගවා යෙන සමයප්‌පවාදකො තින්‌දුකාචීරො එකසාලකො මල්‌ලිකාය ආරාමො තෙනුපසඞ්‌කමි.
408. තෙන ඛො පන සමයෙන පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො මහතියා පරිබ්‌බාජකපරිසාය සද්‌ධිං නිසින්‌නො හොති උන්‌නාදිනියා උච්‌චාසද්‌දමහාසද්‌දාය අනෙකවිහිතං තිරච්‌ඡානකථං කථෙන්‌තියා. සෙය්‍යථිදං – රාජකථං චොරකථං මහාමත්‌තකථං සෙනාකථං භයකථං යුද්‌ධකථං අන්‌නකථං පානකථං වත්‌ථකථං සයනකථං මාලාකථං ගන්‌ධකථං ඤාතිකථං යානකථං ගාමකථං නිගමකථං නගරකථං ජනපදකථං ඉත්‌ථිකථං සූරකථං විසිඛාකථං කුම්‌භට්‌ඨානකථං පුබ්‌බපෙතකථං නානත්‌තකථං ලොකක්‌ඛායිකං සමුද්‌දක්‌ඛායිකං ඉතිභවාභවකථං ඉති වා.
409. අද්‌දසා ඛො පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො භගවන්‌තං දූරතොව ආගච්‌ඡන්‌තං; දිස්‌වාන සකං පරිසං සණ්‌ඨපෙසි – ‘‘අප්‌පසද්‌දා භොන්‌තො හොන්‌තු, මා භොන්‌තො සද්‌දමකත්‌ථ. අයං සමණො ගොතමො ආගච්‌ඡති. අප්‌පසද්‌දකාමො ඛො සො ආයස්‌මා අප්‌පසද්‌දස්‌ස වණ්‌ණවාදී. අප්‌පෙව නාම අප්‌පසද්‌දං පරිසං විදිත්‌වා උපසඞ්‌කමිතබ්‌බං මඤ්‌ඤෙය්‍යා’’ති. එවං වුත්‌තෙ තෙ පරිබ්‌බාජකා තුණ්‌හී අහෙසුං.
410. අථ ඛො භගවා යෙන පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො තෙනුපසඞ්‌කමි. අථ ඛො පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො, භන්‌තෙ, භගවා. ස්‌වාගතං, භන්‌තෙ, භගවතො. චිරස්‌සං ඛො, භන්‌තෙ, භගවා ඉමං පරියායමකාසි, යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීදතු, භන්‌තෙ, භගවා, ඉදං ආසනං පඤ්‌ඤත්‌ත’’න්‌ති.
නිසීදි භගවා පඤ්‌ඤත්‌තෙ ආසනෙ. පොට්‌ඨපාදොපි ඛො පරිබ්‌බාජකො අඤ්‌ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි. එකමන්‌තං නිසින්‌නං ඛො පොට්‌ඨපාදං පරිබ්‌බාජකං භගවා එතදවොච – ‘‘කාය නුත්‌ථ [කාය නොත්‌ථ (ස්‍යා. ක.)], පොට්‌ඨපාද, එතරහි කථාය සන්‌නිසින්‌නා, කා ච පන වො අන්‌තරාකථා විප්‌පකතා’’ති?
අභිසඤ්‌ඤානිරොධකථා
411. එවං වුත්‌තෙ පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘තිට්‌ඨතෙසා, භන්‌තෙ, කථා, යාය මයං එතරහි කථාය සන්‌නිසින්‌නා. නෙසා, භන්‌තෙ, කථා භගවතො දුල්‌ලභා භවිස්‌සති පච්‌ඡාපි සවනාය. පුරිමානි, භන්‌තෙ, දිවසානි පුරිමතරානි, නානාතිත්‌ථියානං සමණබ්‍රාහ්‌මණානං කොතූහලසාලාය සන්‌නිසින්‌නානං සන්‌නිපතිතානං අභිසඤ්‌ඤානිරොධෙ කථා උදපාදි – ‘කථං නු ඛො, භො, අභිසඤ්‌ඤානිරොධො හොතී’ති? තත්‍රෙකච්‌චෙ එවමාහංසු – ‘අහෙතූ අප්‌පච්‌චයා පුරිසස්‌ස සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජන්‌තිපි නිරුජ්‌ඣන්‌තිපි. යස්‌මිං සමයෙ උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, සඤ්‌ඤී තස්‌මිං සමයෙ හොති. යස්‌මිං සමයෙ නිරුජ්‌ඣන්‌ති, අසඤ්‌ඤී තස්‌මිං සමයෙ හොතී’ති. ඉත්‌ථෙකෙ අභිසඤ්‌ඤානිරොධං පඤ්‌ඤපෙන්‌ති.
‘‘තමඤ්‌ඤො එවමාහ – ‘න ඛො පන මෙතං [න ඛො නාමෙතං (සී. පී.)], භො, එවං භවිස්‌සති. සඤ්‌ඤා හි, භො, පුරිසස්‌ස අත්‌තා. සා ච ඛො උපෙතිපි අපෙතිපි. යස්‌මිං සමයෙ උපෙති, සඤ්‌ඤී තස්‌මිං සමයෙ හොති. යස්‌මිං සමයෙ අපෙති, අසඤ්‌ඤී තස්‌මිං සමයෙ හොතී’ති. ඉත්‌ථෙකෙ අභිසඤ්‌ඤානිරොධං පඤ්‌ඤපෙන්‌ති.
‘‘තමඤ්‌ඤො එවමාහ – ‘න ඛො පන මෙතං, භො, එවං භවිස්‌සති. සන්‌ති හි, භො, සමණබ්‍රාහ්‌මණා මහිද්‌ධිකා මහානුභාවා. තෙ ඉමස්‌ස පුරිසස්‌ස සඤ්‌ඤං උපකඩ්‌ඪන්‌තිපි අපකඩ්‌ඪන්‌තිපි. යස්‌මිං සමයෙ උපකඩ්‌ඪන්‌ති, සඤ්‌ඤී තස්‌මිං සමයෙ හොති. යස්‌මිං සමයෙ අපකඩ්‌ඪන්‌ති, අසඤ්‌ඤී තස්‌මිං සමයෙ හොතී’ති. ඉත්‌ථෙකෙ අභිසඤ්‌ඤානිරොධං පඤ්‌ඤපෙන්‌ති.
‘‘තමඤ්‌ඤො එවමාහ – ‘න ඛො පන මෙතං, භො, එවං භවිස්‌සති. සන්‌ති හි, භො, දෙවතා මහිද්‌ධිකා මහානුභාවා. තා ඉමස්‌ස පුරිසස්‌ස සඤ්‌ඤං උපකඩ්‌ඪන්‌තිපි අපකඩ්‌ඪන්‌තිපි. යස්‌මිං සමයෙ උපකඩ්‌ඪන්‌ති, සඤ්‌ඤී තස්‌මිං සමයෙ හොති. යස්‌මිං සමයෙ අපකඩ්‌ඪන්‌ති, අසඤ්‌ඤී තස්‌මිං සමයෙ හොතී’ති. ඉත්‌ථෙකෙ අභිසඤ්‌ඤානිරොධං පඤ්‌ඤපෙන්‌ති.
‘‘තස්‌ස මය්‌හං, භන්‌තෙ, භගවන්‌තංයෙව ආරබ්‌භ සති උදපාදි – ‘අහො නූන භගවා, අහො නූන සුගතො, යො ඉමෙසං ධම්‌මානං සුකුසලො’ති. භගවා, භන්‌තෙ, කුසලො, භගවා පකතඤ්‌ඤූ අභිසඤ්‌ඤානිරොධස්‌ස. කථං නු ඛො, භන්‌තෙ, අභිසඤ්‌ඤානිරොධො හොතී’’ති?
සහෙතුකසඤ්‌ඤුප්‌පාදනිරොධකථා
412. ‘‘තත්‍ර , පොට්‌ඨපාද, යෙ තෙ සමණබ්‍රාහ්‌මණා එවමාහංසු – ‘අහෙතූ අප්‌පච්‌චයා පුරිසස්‌ස සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජන්‌තිපි නිරුජ්‌ඣන්‌තිපී’ති, ආදිතොව තෙසං අපරද්‌ධං. තං කිස්‌ස හෙතු? සහෙතූ හි, පොට්‌ඨපාද, සප්‌පච්‌චයා පුරිසස්‌ස සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජන්‌තිපි නිරුජ්‌ඣන්‌තිපි. සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති, සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣති’’.
413. ‘‘කා ච සික්‌ඛා’’ති? භගවා අවොච – ‘‘ඉධ, පොට්‌ඨපාද, තථාගතො ලොකෙ උප්‌පජ්‌ජති අරහං, සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො…පෙ.… (යථා 190-212 අනුච්‌ඡෙදෙසු, එවං විත්‌ථාරෙතබ්‌බං). එවං ඛො, පොට්‌ඨපාද, භික්‌ඛු සීලසම්‌පන්‌නො හොති…පෙ.… තස්‌සිමෙ පඤ්‌චනීවරණෙ පහීනෙ අත්‌තනි සමනුපස්‌සතො පාමොජ්‌ජං ජායති, පමුදිතස්‌ස පීති ජායති, පීතිමනස්‌ස කායො පස්‌සම්‌භති, පස්‌සද්‌ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්‌තං සමාධියති. සො විවිච්‌චෙව කාමෙහි, විවිච්‌ච අකුසලෙහි ධම්‌මෙහි, සවිතක්‌කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. තස්‌ස යා පුරිමා කාමසඤ්‌ඤා, සා නිරුජ්‌ඣති. විවෙකජපීතිසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා තස්‌මිං සමයෙ හොති, විවෙකජපීතිසුඛසුඛුම-සච්‌චසඤ්‌ඤීයෙව තස්‌මිං සමයෙ හොති. එවම්‌පි සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති, සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣති. අයං සික්‌ඛා’’ති භගවා අවොච.
‘‘පුන චපරං, පොට්‌ඨපාද, භික්‌ඛු විතක්‌කවිචාරානං වූපසමා අජ්‌ඣත්‌තං සම්‌පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්‌කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. තස්‌ස යා පුරිමා විවෙකජපීතිසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා, සා නිරුජ්‌ඣති. සමාධිජපීතිසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා තස්‌මිං සමයෙ හොති , සමාධිජපීතිසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤීයෙව තස්‌මිං සමයෙ හොති. එවම්‌පි සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති, සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣති. අයම්‌පි සික්‌ඛා’’ති භගවා අවොච.
‘‘පුන චපරං, පොට්‌ඨපාද, භික්‌ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්‌ඛකො ච විහරති සතො ච සම්‌පජානො, සුඛඤ්‌ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්‌ඛන්‌ති – ‘‘උපෙක්‌ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’’ති, තතියං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. තස්‌ස යා පුරිමා සමාධිජපීතිසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා, සා නිරුජ්‌ඣති. උපෙක්‌ඛාසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා තස්‌මිං සමයෙ හොති, උපෙක්‌ඛාසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤීයෙව තස්‌මිං සමයෙ හොති. එවම්‌පි සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති, සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣති. අයම්‌පි සික්‌ඛා’’ති භගවා අවොච.
‘‘පුන චපරං, පොට්‌ඨපාද, භික්‌ඛු සුඛස්‌ස ච පහානා දුක්‌ඛස්‌ස ච පහානා පුබ්‌බෙව සොමනස්‌සදොමනස්‌සානං අත්‌ථඞ්‌ගමා අදුක්‌ඛමසුඛං උපෙක්‌ඛාසතිපාරිසුද්‌ධිං චතුත්‌ථං ඣානං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. තස්‌ස යා පුරිමා උපෙක්‌ඛාසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා, සා නිරුජ්‌ඣති. අදුක්‌ඛමසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා තස්‌මිං සමයෙ හොති, අදුක්‌ඛමසුඛසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤීයෙව තස්‌මිං සමයෙ හොති. එවම්‌පි සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති, සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣති. අයම්‌පි සික්‌ඛා’’ති භගවා අවොච.
‘‘පුන චපරං, පොට්‌ඨපාද, භික්‌ඛු සබ්‌බසො රූපසඤ්‌ඤානං සමතික්‌කමා පටිඝසඤ්‌ඤානං අත්‌ථඞ්‌ගමා නානත්‌තසඤ්‌ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්‌තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්‌චායතනං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. තස්‌ස යා පුරිමා රූපසඤ්‌ඤා [පුරිමසඤ්‌ඤා (ක.)], සා නිරුජ්‌ඣති. ආකාසානඤ්‌චායතනසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා තස්‌මිං සමයෙ හොති, ආකාසානඤ්‌චායතනසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤීයෙව තස්‌මිං සමයෙ හොති. එවම්‌පි සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති, සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣති. අයම්‌පි සික්‌ඛා’’ති භගවා අවොච.
‘‘පුන චපරං, පොට්‌ඨපාද, භික්‌ඛු සබ්‌බසො ආකාසානඤ්‌චායතනං සමතික්‌කම්‌ම ‘අනන්‌තං විඤ්‌ඤාණ’න්‌ති විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. තස්‌ස යා පුරිමා ආකාසානඤ්‌චායතනසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා, සා නිරුජ්‌ඣති. විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා තස්‌මිං සමයෙ හොති, විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤීයෙව තස්‌මිං සමයෙ හොති. එවම්‌පි සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති, සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣති. අයම්‌පි සික්‌ඛා’’ති භගවා අවොච.
‘‘පුන චපරං, පොට්‌ඨපාද, භික්‌ඛු සබ්‌බසො විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනං සමතික්‌කම්‌ම ‘නත්‌ථි කිඤ්‌චී’ති ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනං උපසම්‌පජ්‌ජ විහරති. තස්‌ස යා පුරිමා විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතනසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා, සා නිරුජ්‌ඣති. ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤා තස්‌මිං සමයෙ හොති, ආකිඤ්‌චඤ්‌ඤායතනසුඛුමසච්‌චසඤ්‌ඤීයෙව තස්‌මිං සමයෙ හොති. එවම්‌පි සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජති, සික්‌ඛා එකා සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣති. අයම්‌පි සික්‌ඛා’’ති භගවා අවොච.
414. ‘‘යතො ඛො, පොට්‌ඨපාද, භික්‌ඛු ඉධ සකසඤ්‌ඤී හොති, සො තතො අමුත්‍ර තතො අමුත්‍ර අනුපුබ්‌බෙන සඤ්‌ඤග්‌ගං ඵුසති. තස්‌ස සඤ්‌ඤග්‌ගෙ ඨිතස්‌ස එවං හොති – ‘චෙතයමානස්‌ස මෙ පාපියො, අචෙතයමානස්‌ස මෙ සෙය්‍යො. අහඤ්‌චෙව ඛො පන චෙතෙය්‍යං, අභිසඞ්‌ඛරෙය්‍යං, ඉමා ච මෙ සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣෙය්‍යුං, අඤ්‌ඤා ච ඔළාරිකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජෙය්‍යුං; යංනූනාහං න චෙව චෙතෙය්‍යං න ච අභිසඞ්‌ඛරෙය්‍ය’න්‌ති. සො න චෙව චෙතෙති, න ච අභිසඞ්‌ඛරොති. තස්‌ස අචෙතයතො අනභිසඞ්‌ඛරොතො තා චෙව සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣන්‌ති, අඤ්‌ඤා ච ඔළාරිකා සඤ්‌ඤා න උප්‌පජ්‌ජන්‌ති. සො නිරොධං ඵුසති. එවං ඛො, පොට්‌ඨපාද, අනුපුබ්‌බාභිසඤ්‌ඤානිරොධ-සම්‌පජාන-සමාපත්‌ති හොති.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, පොට්‌ඨපාද, අපි නු තෙ ඉතො පුබ්‌බෙ එවරූපා අනුපුබ්‌බාභිසඤ්‌ඤානිරොධ-සම්‌පජාන-සමාපත්‌ති සුතපුබ්‌බා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්‌තෙ. එවං ඛො අහං , භන්‌තෙ, භගවතො භාසිතං ආජානාමි – ‘යතො ඛො, පොට්‌ඨපාද, භික්‌ඛු ඉධ සකසඤ්‌ඤී හොති, සො තතො අමුත්‍ර තතො අමුත්‍ර අනුපුබ්‌බෙන සඤ්‌ඤග්‌ගං ඵුසති, තස්‌ස සඤ්‌ඤග්‌ගෙ ඨිතස්‌ස එවං හොති – ‘‘චෙතයමානස්‌ස මෙ පාපියො, අචෙතයමානස්‌ස මෙ සෙය්‍යො. අහඤ්‌චෙව ඛො පන චෙතෙය්‍යං අභිසඞ්‌ඛරෙය්‍යං, ඉමා ච මෙ සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣෙය්‍යුං, අඤ්‌ඤා ච ඔළාරිකා සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජෙය්‍යුං; යංනූනාහං න චෙව චෙතෙය්‍යං, න ච අභිසඞ්‌ඛරෙය්‍ය’’න්‌ති. සො න චෙව චෙතෙති, න චාභිසඞ්‌ඛරොති, තස්‌ස අචෙතයතො අනභිසඞ්‌ඛරොතො තා චෙව සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣන්‌ති, අඤ්‌ඤා ච ඔළාරිකා සඤ්‌ඤා න උප්‌පජ්‌ජන්‌ති . සො නිරොධං ඵුසති. එවං ඛො, පොට්‌ඨපාද, අනුපුබ්‌බාභිසඤ්‌ඤානිරොධ-සම්‌පජාන-සමාපත්‌ති හොතී’’’ති. ‘‘එවං, පොට්‌ඨපාදා’’ති.
415. ‘‘එකඤ්‌ඤෙව නු ඛො, භන්‌තෙ, භගවා සඤ්‌ඤග්‌ගං පඤ්‌ඤපෙති, උදාහු පුථූපි සඤ්‌ඤග්‌ගෙ පඤ්‌ඤපෙතී’’ති? ‘‘එකම්‌පි ඛො අහං, පොට්‌ඨපාද, සඤ්‌ඤග්‌ගං පඤ්‌ඤපෙමි, පුථූපි සඤ්‌ඤග්‌ගෙ පඤ්‌ඤපෙමී’’ති. ‘‘යථා කථං පන, භන්‌තෙ, භගවා එකම්‌පි සඤ්‌ඤග්‌ගං පඤ්‌ඤපෙති, පුථූපි සඤ්‌ඤග්‌ගෙ පඤ්‌ඤපෙතී’’ති? ‘‘යථා යථා ඛො, පොට්‌ඨපාද, නිරොධං ඵුසති, තථා තථාහං සඤ්‌ඤග්‌ගං පඤ්‌ඤපෙමි. එවං ඛො අහං, පොට්‌ඨපාද, එකම්‌පි සඤ්‌ඤග්‌ගං පඤ්‌ඤපෙමි, පුථූපි සඤ්‌ඤග්‌ගෙ පඤ්‌ඤපෙමී’’ති.
416. ‘‘සඤ්‌ඤා නු ඛො, භන්‌තෙ, පඨමං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා ඤාණං, උදාහු ඤාණං පඨමං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා සඤ්‌ඤා, උදාහු සඤ්‌ඤා ච ඤාණඤ්‌ච අපුබ්‌බං අචරිමං උප්‌පජ්‌ජන්‌තී’’ති? ‘‘සඤ්‌ඤා ඛො, පොට්‌ඨපාද, පඨමං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා ඤාණං, සඤ්‌ඤුප්‌පාදා ච පන ඤාණුප්‌පාදො හොති. සො එවං පජානාති – ‘ඉදප්‌පච්‌චයා කිර මෙ ඤාණං උදපාදී’ති. ඉමිනා ඛො එතං, පොට්‌ඨපාද, පරියායෙන වෙදිතබ්‌බං – යථා සඤ්‌ඤා පඨමං උප්‌පජ්‌ජති, පච්‌ඡා ඤාණං, සඤ්‌ඤුප්‌පාදා ච පන ඤාණුප්‌පාදො හොතී’’ති.
සඤ්‌ඤාඅත්‌තකථා
417. ‘‘සඤ්‌ඤා නු ඛො, භන්‌තෙ, පුරිසස්‌ස අත්‌තා, උදාහු අඤ්‌ඤා සඤ්‌ඤා අඤ්‌ඤො අත්‌තා’’ති? ‘‘කං පන ත්‌වං, පොට්‌ඨපාද, අත්‌තානං පච්‌චෙසී’’ති ? ‘‘ඔළාරිකංඛො අහං, භන්‌තෙ, අත්‌තානං පච්‌චෙමි රූපිං චාතුමහාභූතිකං කබළීකාරාහාරභක්‌ඛ’’න්‌ති [කබළීකාරභක්‌ඛන්‌ති (ස්‍යා. ක.)]. ‘‘ඔළාරිකො ච හි තෙ, පොට්‌ඨපාද, අත්‌තා අභවිස්‌ස රූපී චාතුමහාභූතිකො කබළීකාරාහාරභක්‌ඛො. එවං සන්‌තං ඛො තෙ, පොට්‌ඨපාද, අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා භවිස්‌සති අඤ්‌ඤො අත්‌තා. තදමිනාපෙතං, පොට්‌ඨපාද , පරියායෙන වෙදිතබ්‌බං යථා අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා භවිස්‌සති අඤ්‌ඤො අත්‌තා. තිට්‌ඨතෙව සායං [තිට්‌ඨතෙවායං (සී. පී.)], පොට්‌ඨපාද, ඔළාරිකො අත්‌තා රූපී චාතුමහාභූතිකො කබළීකාරාහාරභක්‌ඛො, අථ ඉමස්‌ස පුරිසස්‌ස අඤ්‌ඤා ච සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, අඤ්‌ඤා ච සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣන්‌ති. ඉමිනා ඛො එතං, පොට්‌ඨපාද, පරියායෙන වෙදිතබ්‌බං යථා අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා භවිස්‌සති අඤ්‌ඤො අත්‌තා’’ති.
418. ‘‘මනොමයං ඛො අහං, භන්‌තෙ, අත්‌තානං පච්‌චෙමි සබ්‌බඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගිං අහීනින්‌ද්‍රිය’’න්‌ති. ‘‘මනොමයො ච හි තෙ, පොට්‌ඨපාද, අත්‌තා අභවිස්‌ස සබ්‌බඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගී අහීනින්‌ද්‍රියො, එවං සන්‌තම්‌පි ඛො තෙ, පොට්‌ඨපාද, අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා භවිස්‌සති අඤ්‌ඤො අත්‌තා. තදමිනාපෙතං, පොට්‌ඨපාද, පරියායෙන වෙදිතබ්‌බං යථා අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා භවිස්‌සති අඤ්‌ඤො අත්‌තා. තිට්‌ඨතෙව සායං, පොට්‌ඨපාද, මනොමයො අත්‌තා සබ්‌බඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගී අහීනින්‌ද්‍රියො, අථ ඉමස්‌ස පුරිසස්‌ස අඤ්‌ඤා ච සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, අඤ්‌ඤා ච සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣන්‌ති. ඉමිනාපි ඛො එතං, පොට්‌ඨපාද, පරියායෙන වෙදිතබ්‌බං යථා අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා භවිස්‌සති අඤ්‌ඤො අත්‌තා’’ති.
419. ‘‘අරූපිං ඛො අහං, භන්‌තෙ, අත්‌තානං පච්‌චෙමි සඤ්‌ඤාමය’’න්‌ති. ‘‘අරූපී ච හි තෙ, පොට්‌ඨපාද, අත්‌තා අභවිස්‌ස සඤ්‌ඤාමයො, එවං සන්‌තම්‌පි ඛො තෙ, පොට්‌ඨපාද, අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා භවිස්‌සති අඤ්‌ඤො අත්‌තා. තදමිනාපෙතං, පොට්‌ඨපාද, පරියායෙන වෙදිතබ්‌බං යථා අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා භවිස්‌සති අඤ්‌ඤො අත්‌තා. තිට්‌ඨතෙව සායං, පොට්‌ඨපාද, අරූපී අත්‌තා සඤ්‌ඤාමයො, අථ ඉමස්‌ස පුරිසස්‌ස අඤ්‌ඤා ච සඤ්‌ඤා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, අඤ්‌ඤා ච සඤ්‌ඤා නිරුජ්‌ඣන්‌ති. ඉමිනාපි ඛො එතං, පොට්‌ඨපාද, පරියායෙන වෙදිතබ්‌බං යථා අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා භවිස්‌සති අඤ්‌ඤො අත්‌තා’’ති.
420. ‘‘සක්‌කා පනෙතං, භන්‌තෙ, මයා ඤාතුං – ‘සඤ්‌ඤා පුරිසස්‌ස අත්‌තා’ති වා ‘අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා අඤ්‌ඤො අත්‌තාති වා’ති? ‘‘දුජ්‌ජානං ඛො එතං [එවං (ක.)], පොට්‌ඨපාද, තයා අඤ්‌ඤදිට්‌ඨිකෙන අඤ්‌ඤඛන්‌තිකෙන අඤ්‌ඤරුචිකෙන අඤ්‌ඤත්‍රායොගෙන අඤ්‌ඤත්‍රාචරියකෙන – ‘සඤ්‌ඤා පුරිසස්‌ස අත්‌තා’ති වා, ‘අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා අඤ්‌ඤො අත්‌තාති වා’’’ති.
‘‘සචෙ තං, භන්‌තෙ, මයා දුජ්‌ජානං අඤ්‌ඤදිට්‌ඨිකෙන අඤ්‌ඤඛන්‌තිකෙන අඤ්‌ඤරුචිකෙන අඤ්‌ඤත්‍රායොගෙන අඤ්‌ඤත්‍රාචරියකෙන – ‘සඤ්‌ඤා පුරිසස්‌ස අත්‌තා’ති වා, ‘අඤ්‌ඤාව සඤ්‌ඤා අඤ්‌ඤො අත්‌තා’ති වා; ‘කිං පන, භන්‌තෙ, සස්‌සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්‌චං මොඝමඤ්‌ඤ’න්‌ති? අබ්‍යාකතං ඛො එතං, පොට්‌ඨපාද, මයා – ‘සස්‌සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්‌චං මොඝමඤ්‌ඤ’න්‌ති.
‘‘කිං පන, භන්‌තෙ, ‘අසස්‌සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්‌චං මොඝමඤ්‌ඤ’’’න්‌ති ? ‘‘එතම්‌පි ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා අබ්‍යාකතං – ‘අසස්‌සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්‌චං මොඝමඤ්‌ඤ’’’න්‌ති.
‘‘කිං පන, භන්‌තෙ, ‘අන්‌තවා ලොකො…පෙ.… ‘අනන්‌තවා ලොකො … ‘තං ජීවං තං සරීරං… ‘අඤ්‌ඤං ජීවං අඤ්‌ඤං සරීරං… ‘හොති තථාගතො පරං මරණා… ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා… ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්‌චං මොඝමඤ්‌ඤ’’’න්‌ති? ‘‘එතම්‌පි ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා අබ්‍යාකතං – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්‌චං මොඝමඤ්‌ඤ’’’න්‌ති.
‘‘කස්‌මා පනෙතං, භන්‌තෙ, භගවතා අබ්‍යාකත’’න්‌ති? ‘‘න හෙතං, පොට්‌ඨපාද, අත්‌ථසංහිතං න ධම්‌මසංහිතං නාදිබ්‍රහ්‌මචරියකං, න නිබ්‌බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්‌ඤාය න සම්‌බොධාය න නිබ්‌බානාය සංවත්‌තති, තස්‌මා එතං මයා අබ්‍යාකත’’න්‌ති.
‘‘කිං පන, භන්‌තෙ, භගවතා බ්‍යාකත’’න්‌ති? ‘‘ඉදං දුක්‌ඛන්‌ති ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා බ්‍යාකතං. අයං දුක්‌ඛසමුදයොති ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා බ්‍යාකතං. අයං දුක්‌ඛනිරොධොති ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා බ්‍යාකතං. අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා බ්‍යාකත’’න්‌ති.
‘‘කස්‌මා පනෙතං, භන්‌තෙ, භගවතා බ්‍යාකත’’න්‌ති? ‘‘එතඤ්‌හි, පොට්‌ඨපාද, අත්‌ථසංහිතං, එතං ධම්‌මසංහිතං, එතං ආදිබ්‍රහ්‌මචරියකං, එතං නිබ්‌බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්‌ඤාය සම්‌බොධාය නිබ්‌බානාය සංවත්‌තති; තස්‌මා එතං මයා බ්‍යාකත’’න්‌ති. ‘‘එවමෙතං, භගවා, එවමෙතං, සුගත . යස්‌සදානි, භන්‌තෙ, භගවා කාලං මඤ්‌ඤතී’’ති. අථ ඛො භගවා උට්‌ඨායාසනා පක්‌කාමි.
421. අථ ඛො තෙ පරිබ්‌බාජකා අචිරපක්‌කන්‌තස්‌ස භගවතො පොට්‌ඨපාදං පරිබ්‌බාජකං සමන්‌තතො වාචා [වාචාය (ස්‍යා. ක.)] සන්‌නිතොදකෙන සඤ්‌ඣබ්‌භරිමකංසු – ‘‘එවමෙව පනායං භවං පොට්‌ඨපාදො යඤ්‌ඤදෙව සමණො ගොතමො භාසති, තං තදෙවස්‌ස අබ්‌භනුමොදති – ‘එවමෙතං භගවා එවමෙතං, සුගතා’ති. න ඛො පන මයං කිඤ්‌චි [කඤ්‌චි (පී.)] සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස එකංසිකං ධම්‌මං දෙසිතං ආජානාම – ‘සස්‌සතො ලොකො’ති වා, ‘අසස්‌සතො ලොකො’ති වා, ‘අන්‌තවා ලොකො’ති වා, ‘අනන්‌තවා ලොකො’ති වා, ‘තං ජීවං තං සරීර’න්‌ති වා, ‘අඤ්‌ඤං ජීවං අඤ්‌ඤං සරීර’න්‌ති වා , ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා’’ති.
එවං වුත්‌තෙ පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො තෙ පරිබ්‌බාජකෙ එතදවොච – ‘‘අහම්‌පි ඛො, භො, න කිඤ්‌චි සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස එකංසිකං ධම්‌මං දෙසිතං ආජානාමි – ‘සස්‌සතො ලොකො’ති වා, ‘අසස්‌සතො ලොකො’ති වා…පෙ.… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති වා; අපි ච සමණො ගොතමො භූතං තච්‌ඡං තථං පටිපදං පඤ්‌ඤපෙති ධම්‌මට්‌ඨිතතං ධම්‌මනියාමතං. භූතං ඛො පන තච්‌ඡං තථං පටිපදං පඤ්‌ඤපෙන්‌තස්‌ස ධම්‌මට්‌ඨිතතං ධම්‌මනියාමතං, කථඤ්‌හි නාම මාදිසො විඤ්‌ඤූ සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස සුභාසිතං සුභාසිතතො නාබ්‌භනුමොදෙය්‍යා’’ති?
චිත්‌තහත්‌ථිසාරිපුත්‌තපොට්‌ඨපාදවත්‌ථු
422. අථ ඛො ද්‌වීහතීහස්‌ස අච්‌චයෙන චිත්‌තො ච හත්‌ථිසාරිපුත්‌තො පොට්‌ඨපාදො ච පරිබ්‌බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමිංසු; උපසඞ්‌කමිත්‌වා චිත්‌තො හත්‌ථිසාරිපුත්‌තො භගවන්‌තං අභිවාදෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි. පොට්‌ඨපාදො පන පරිබ්‌බාජකො භගවතා සද්‌ධිං සම්‌මොදි. සම්‌මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්‌වා එකමන්‌තං නිසීදි. එකමන්‌තං නිසින්‌නො ඛො පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘තදා මං, භන්‌තෙ, තෙ පරිබ්‌බාජකා අචිරපක්‌කන්‌තස්‌ස භගවතො සමන්‌තතො වාචාසන්‌නිතොදකෙන සඤ්‌ඣබ්‌භරිමකංසු – ‘එවමෙව පනායං භවං පොට්‌ඨපාදො යඤ්‌ඤදෙව සමණො ගොතමො භාසති, තං තදෙවස්‌ස අබ්‌භනුමොදති – ‘එවමෙතං භගවා එවමෙතං සුගතා’’ති. න ඛො පන මයං කිඤ්‌චි සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස එකංසිකං ධම්‌මං දෙසිතං ආජානාම – ‘‘සස්‌සතො ලොකො’’ති වා, ‘‘අසස්‌සතො ලොකො’’ති වා, ‘‘අන්‌තවා ලොකො’’ති වා, ‘‘අනන්‌තවා ලොකො’’ති වා, ‘‘තං ජීවං තං සරීර’’න්‌ති වා, ‘‘අඤ්‌ඤං ජීවං අඤ්‌ඤං සරීර’’න්‌ති වා, ‘‘හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා, ‘‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා, ‘‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා, ‘‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා’ති. එවං වුත්‌තාහං, භන්‌තෙ, තෙ පරිබ්‌බාජකෙ එතදවොචං – ‘අහම්‌පි ඛො, භො, න කිඤ්‌චි සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස එකංසිකං ධම්‌මං දෙසිතං ආජානාමි – ‘‘සස්‌සතො ලොකො’’ති වා, ‘‘අසස්‌සතො ලොකො’’ති වා…පෙ.… ‘‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’’ති වා; අපි ච සමණො ගොතමො භූතං තච්‌ඡං තථං පටිපදං පඤ්‌ඤපෙති ධම්‌මට්‌ඨිතතං ධම්‌මනියාමතං. භූතං ඛො පන තච්‌ඡං තථං පටිපදං පඤ්‌ඤපෙන්‌තස්‌ස ධම්‌මට්‌ඨිතතං ධම්‌මනියාමතං, කථඤ්‌හි නාම මාදිසො විඤ්‌ඤූ සමණස්‌ස ගොතමස්‌ස සුභාසිතං සුභාසිතතො නාබ්‌භනුමොදෙය්‍යා’’ති?
423. ‘‘සබ්‌බෙව ඛො එතෙ, පොට්‌ඨපාද, පරිබ්‌බාජකා අන්‌ධා අචක්‌ඛුකා; ත්‌වංයෙව නෙසං එකො චක්‌ඛුමා. එකංසිකාපි හි ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා ධම්‌මා දෙසිතා පඤ්‌ඤත්‌තා; අනෙකංසිකාපි හි ඛො , පොට්‌ඨපාද, මයා ධම්‌මා දෙසිතා පඤ්‌ඤත්‌තා.
‘‘කතමෙ ච තෙ, පොට්‌ඨපාද, මයා අනෙකංසිකා ධම්‌මා දෙසිතා පඤ්‌ඤත්‌තා? ‘සස්‌සතො ලොකො’ති [ලොකොති වා (සී. ක.)] ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා අනෙකංසිකො ධම්‌මො දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තො; ‘අසස්‌සතො ලොකො’ති [ලොකොති වා (සී. ක.)] ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා අනෙකංසිකො ධම්‌මො දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තො; ‘අන්‌තවා ලොකො’ති [ලොකොති වා (සී. ක.)] ඛො පොට්‌ඨපාද…පෙ.… ‘අනන්‌තවා ලොකො’ති [ලොකොති වා (සී. ක.)] ඛො පොට්‌ඨපාද… ‘තං ජීවං තං සරීර’න්‌ති ඛො පොට්‌ඨපාද… ‘අඤ්‌ඤං ජීවං අඤ්‌ඤං සරීර’න්‌ති ඛො පොට්‌ඨපාද… ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො පොට්‌ඨපාද… න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො පොට්‌ඨපාද… ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො පොට්‌ඨපාද… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා අනෙකංසිකො ධම්‌මො දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තො.
‘‘කස්‌මා ච තෙ, පොට්‌ඨපාද, මයා අනෙකංසිකා ධම්‌මා දෙසිතා පඤ්‌ඤත්‌තා? න හෙතෙ, පොට්‌ඨපාද, අත්‌ථසංහිතා න ධම්‌මසංහිතා න ආදිබ්‍රහ්‌මචරියකා න නිබ්‌බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්‌ඤාය න සම්‌බොධාය න නිබ්‌බානාය සංවත්‌තන්‌ති. තස්‌මා තෙ මයා අනෙකංසිකා ධම්‌මා දෙසිතා පඤ්‌ඤත්‌තා’’.
එකංසිකධම්‌මො
424. ‘‘කතමෙ ච තෙ, පොට්‌ඨපාද, මයා එකංසිකා ධම්‌මා දෙසිතා පඤ්‌ඤත්‌තා ? ඉදං දුක්‌ඛන්‌ති ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා එකංසිකො ධම්‌මො දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තො. අයං දුක්‌ඛසමුදයොති ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා එකංසිකො ධම්‌මො දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තො. අයං දුක්‌ඛනිරොධොති ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා එකංසිකො ධම්‌මො දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තො. අයං දුක්‌ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති ඛො, පොට්‌ඨපාද, මයා එකංසිකො ධම්‌මො දෙසිතො පඤ්‌ඤත්‌තො.
‘‘කස්‌මා ච තෙ, පොට්‌ඨපාද, මයා එකංසිකා ධම්‌මා දෙසිතා පඤ්‌ඤත්‌තා? එතෙ, පොට්‌ඨපාද, අත්‌ථසංහිතා , එතෙ ධම්‌මසංහිතා, එතෙ ආදිබ්‍රහ්‌මචරියකා එතෙ නිබ්‌බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්‌ඤාය සම්‌බොධාය නිබ්‌බානාය සංවත්‌තන්‌ති. තස්‌මා තෙ මයා එකංසිකා ධම්‌මා දෙසිතා පඤ්‌ඤත්‌තා.
425. ‘‘සන්‌ති, පොට්‌ඨපාද, එකෙ සමණබ්‍රාහ්‌මණා එවංවාදිනො එවංදිට්‌ඨිනො – ‘එකන්‌තසුඛී අත්‌තා හොති අරොගො පරං මරණා’ති. ත්‍යාහං උපසඞ්‌කමිත්‌වා එවං වදාමි – ‘සච්‌චං කිර තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එවංවාදිනො එවංදිට්‌ඨිනො – ‘‘එකන්‌තසුඛී අත්‌තා හොති අරොගො පරං මරණා’ති? තෙ චෙ මෙ එවං පුට්‌ඨා ‘ආමා’ති පටිජානන්‌ති. ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එකන්‌තසුඛං ලොකං ජානං පස්‌සං විහරථා’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති.
‘‘ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එකං වා රත්‌තිං එකං වා දිවසං උපඩ්‌ඪං වා රත්‌තිං උපඩ්‌ඪං වා දිවසං එකන්‌තසුඛිං අත්‌තානං සඤ්‌ජානාථා’ති[සම්‌පජානාථාති (සී. ස්‍යා. ක.)]? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති. ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො ජානාථ – ‘‘අයං මග්‌ගො අයං පටිපදා එකන්‌තසුඛස්‌ස ලොකස්‌ස සච්‌ඡිකිරියායා’’’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති.
‘‘ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො යා තා දෙවතා එකන්‌තසුඛං ලොකං උපපන්‌නා, තාසං භාසමානානං සද්‌දං සුණාථ – ‘‘සුප්‌පටිපන්‌නාත්‌ථ, මාරිසා, උජුප්‌පටිපන්‌නාත්‌ථ, මාරිසා, එකන්‌තසුඛස්‌ස ලොකස්‌ස සච්‌ඡිකිරියාය; මයම්‌පි හි, මාරිසා, එවංපටිපන්‌නා එකන්‌තසුඛං ලොකං උපපන්‌නා’ති ? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, පොට්‌ඨපාද, නනු එවං සන්‌තෙ තෙසං සමණබ්‍රාහ්‌මණානං අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘අද්‌ධා ඛො, භන්‌තෙ, එවං සන්‌තෙ තෙසං සමණබ්‍රාහ්‌මණානං අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති.
426. ‘‘සෙය්‍යථාපි, පොට්‌ඨපාද, පුරිසො එවං වදෙය්‍ය – ‘අහං යා ඉමස්‌මිං ජනපදෙ ජනපදකල්‍යාණී, තං ඉච්‌ඡාමි තං කාමෙමී’ති. තමෙනං එවං වදෙය්‍යුං – ‘අම්‌භො පුරිස, යං ත්‌වං ජනපදකල්‍යාණිං ඉච්‌ඡසි කාමෙසි, ජානාසි තං ජනපදකල්‍යාණිං ඛත්‌තියී වා බ්‍රාහ්‌මණී වා වෙස්‌සී වා සුද්‌දී වා’ති? ඉති පුට්‌ඨො ‘නො’ති වදෙය්‍ය. තමෙනං එවං වදෙය්‍යුං – ‘අම්‌භො පුරිස , යං ත්‌වං ජනපදකල්‍යාණිං ඉච්‌ඡසි කාමෙසි, ජානාසි තං ජනපදකල්‍යාණිං එවංනාමා එවංගොත්‌තාති වා, දීඝා වා රස්‌සා වා මජ්‌ඣිමා වා කාළී වා සාමා වා මඞ්‌ගුරච්‌ඡවී වාති, අමුකස්‌මිං ගාමෙ වා නිගමෙ වා නගරෙ වා’ති? ඉති පුට්‌ඨො ‘නො’ති වදෙය්‍ය. තමෙනං එවං වදෙය්‍යුං – ‘අම්‌භො පුරිස, යං ත්‌වං න ජානාසි න පස්‌සසි, තං ත්‌වං ඉච්‌ඡසි කාමෙසී’ති? ඉති පුට්‌ඨො ‘ආමා’ති වදෙය්‍ය.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි , පොට්‌ඨපාද, නනු එවං සන්‌තෙ තස්‌ස පුරිසස්‌ස අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘අද්‌ධා ඛො, භන්‌තෙ, එවං සන්‌තෙ තස්‌ස පුරිසස්‌ස අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති.
‘‘එවමෙව ඛො, පොට්‌ඨපාද, යෙ තෙ සමණබ්‍රාහ්‌මණා එවංවාදිනො එවංදිට්‌ඨිනො – ‘එකන්‌තසුඛී අත්‌තා හොති අරොගො පරං මරණා’ති. ත්‍යාහං උපසඞ්‌කමිත්‌වා එවං වදාමි – ‘සච්‌චං කිර තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එවංවාදිනො එවංදිට්‌ඨිනො – ‘‘එකන්‌තසුඛී අත්‌තා හොති අරොගො පරං මරණා’’’ති? තෙ චෙ මෙ එවං පුට්‌ඨා ‘ආමා’ති පටිජානන්‌ති. ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එකන්‌තසුඛං ලොකං ජානං පස්‌සං විහරථා’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති.
‘‘ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එකං වා රත්‌තිං එකං වා දිවසං උපඩ්‌ඪං වා රත්‌තිං උපඩ්‌ඪං වා දිවසං එකන්‌තසුඛිං අත්‌තානං සඤ්‌ජානාථා’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති. ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො ජානාථ – ‘‘අයං මග්‌ගො අයං පටිපදා එකන්‌තසුඛස්‌ස ලොකස්‌ස සච්‌ඡිකිරියායා’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති.
‘‘ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො යා තා දෙවතා එකන්‌තසුඛං ලොකං උපපන්‌නා, තාසං භාසමානානං සද්‌දං සුණාථ – ‘‘සුප්‌පටිපන්‌නාත්‌ථ, මාරිසා, උජුප්‌පටිපන්‌නාත්‌ථ, මාරිසා, එකන්‌තසුඛස්‌ස ලොකස්‌ස සච්‌ඡිකිරියාය; මයම්‌පි හි, මාරිසා, එවංපටිපන්‌නා එකන්‌තසුඛං ලොකං උපපන්‌නා’’’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, පොට්‌ඨපාද, නනු එවං සන්‌තෙ තෙසං සමණබ්‍රාහ්‌මණානං අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘අද්‌ධා ඛො, භන්‌තෙ, එවං සන්‌තෙ තෙසං සමණබ්‍රාහ්‌මණානං අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති.
427. ‘‘සෙය්‍යථාපි, පොට්‌ඨපාද, පුරිසො චාතුමහාපථෙ නිස්‌සෙණිං කරෙය්‍ය පාසාදස්‌ස ආරොහණාය. තමෙනං එවං වදෙය්‍යුං – ‘අම්‌භො පුරිස, යස්‌ස ත්‌වං [යං ත්‌වං (සී. ක.)] පාසාදස්‌ස ආරොහණාය නිස්‌සෙණිං කරොසි, ජානාසි තං පාසාදං පුරත්‌ථිමාය වා දිසාය දක්‌ඛිණාය වා දිසාය පච්‌ඡිමාය වා දිසාය උත්‌තරාය වා දිසාය උච්‌චො වා නීචො වා මජ්‌ඣිමො වා’ති? ඉති පුට්‌ඨො ‘නො’ති වදෙය්‍ය. තමෙනං එවං වදෙය්‍යුං – ‘අම්‌භො පුරිස, යං ත්‌වං න ජානාසි න පස්‌සසි, තස්‌ස ත්‌වං පාසාදස්‌ස ආරොහණාය නිස්‌සෙණිං කරොසී’ති? ඉති පුට්‌ඨො ‘ආමා’ති වදෙය්‍ය.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, පොට්‌ඨපාද, නනු එවං සන්‌තෙ තස්‌ස පුරිසස්‌ස අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘අද්‌ධා ඛො, භන්‌තෙ, එවං සන්‌තෙ තස්‌ස පුරිසස්‌ස අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති.
‘‘එවමෙව ඛො, පොට්‌ඨපාද, යෙ තෙ සමණබ්‍රාහ්‌මණා එවංවාදිනො එවංදිට්‌ඨිනො – ‘එකන්‌තසුඛී අත්‌තා හොති අරොගො පරං මරණා’ති. ත්‍යාහං උපසඞ්‌කමිත්‌වා එවං වදාමි – ‘සච්‌චං කිර තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එවංවාදිනො එවංදිට්‌ඨිනො – ‘‘එකන්‌තසුඛී අත්‌තා හොති අරොගො පරං මරණා’ති ? තෙ චෙ මෙ එවං පුට්‌ඨා ‘ආමා’ති පටිජානන්‌ති. ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එකන්‌තසුඛං ලොකං ජානං පස්‌සං විහරථා’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති.
‘‘ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො එකං වා රත්‌තිං එකං වා දිවසං උපඩ්‌ඪං වා රත්‌තිං උපඩ්‌ඪං වා දිවසං එකන්‌තසුඛිං අත්‌තානං සඤ්‌ජානාථා’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති. ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො ජානාථ අයං මග්‌ගො අයං පටිපදා එකන්‌තසුඛස්‌ස ලොකස්‌ස සච්‌ඡිකිරියායා’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘නො’ති වදන්‌ති.
‘‘ත්‍යාහං එවං වදාමි – ‘අපි පන තුම්‌හෙ ආයස්‌මන්‌තො යා තා දෙවතා එකන්‌තසුඛං ලොකං උපපන්‌නා’ තාසං දෙවතානං භාසමානානං සද්‌දං සුණාථ- ‘‘සුප්‌පටිපන්‌නාත්‌ථ, මාරිසා, උජුප්‌පටිපන්‌නාත්‌ථ , මාරිසා, එකන්‌තසුඛස්‌ස ලොකස්‌ස සච්‌ඡිකිරියාය; මයම්‌පි හි, මාරිසා, එවං පටිපන්‌නා එකන්‌තසුඛං ලොකං උපපන්‌නා’ති? ඉති පුට්‌ඨා ‘‘නො’’ති වදන්‌ති.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, පොට්‌ඨපාද, නනු එවං සන්‌තෙ තෙසං සමණබ්‍රාහ්‌මණානං අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘අද්‌ධා ඛො, භන්‌තෙ, එවං සන්‌තෙ තෙසං සමණබ්‍රාහ්‌මණානං අප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති.
තයො අත්‌තපටිලාභා
428. ‘‘තයො ඛො මෙ, පොට්‌ඨපාද, අත්‌තපටිලාභා – ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො, මනොමයො අත්‌තපටිලාභො, අරූපො අත්‌තපටිලාභො. කතමො ච, පොට්‌ඨපාද, ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො? රූපී චාතුමහාභූතිකො කබළීකාරාහාරභක්‌ඛො [කබළීකාරභක්‌ඛො (ස්‍යා. ක.)], අයං ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො. කතමො මනොමයො අත්‌තපටිලාභො? රූපී මනොමයො සබ්‌බඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගී අහීනින්‌ද්‍රියො, අයං මනොමයො අත්‌තපටිලාභො. කතමො අරූපො අත්‌තපටිලාභො? අරූපී සඤ්‌ඤාමයො, අයං අරූපො අත්‌තපටිලාභො.
429. ‘‘ඔළාරිකස්‌සපි ඛො අහං, පොට්‌ඨපාද, අත්‌තපටිලාභස්‌ස පහානාය ධම්‌මං දෙසෙමි – යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථාති. සියා ඛො පන තෙ, පොට්‌ඨපාද, එවමස්‌ස – සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සති, දුක්‌ඛො ච ඛො විහාරොති, න ඛො පනෙතං, පොට්‌ඨපාද, එවං දට්‌ඨබ්‌බං. සංකිලෙසිකා චෙව ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ච ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සති, පාමුජ්‌ජං චෙව භවිස්‌සති පීති ච පස්‌සද්‌ධි ච සති ච සම්‌පජඤ්‌ඤඤ්‌ච සුඛො ච විහාරො.
430. ‘‘මනොමයස්‌සපි ඛො අහං, පොට්‌ඨපාද, අත්‌තපටිලාභස්‌ස පහානාය ධම්‌මං දෙසෙමි යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථාති . සියා ඛො පන තෙ, පොට්‌ඨපාද, එවමස්‌ස – ‘සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සති, දුක්‌ඛො ච ඛො විහාරො’ති, න ඛො පනෙතං, පොට්‌ඨපාද, එවං දට්‌ඨබ්‌බං. සංකිලෙසිකා චෙව ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ච ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති , පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සති, පාමුජ්‌ජං චෙව භවිස්‌සති පීති ච පස්‌සද්‌ධි ච සති ච සම්‌පජඤ්‌ඤඤ්‌ච සුඛො ච විහාරො.
431. ‘‘අරූපස්‌සපි ඛො අහං, පොට්‌ඨපාද, අත්‌තපටිලාභස්‌ස පහානාය ධම්‌මං දෙසෙමි යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති , පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථාති. සියා ඛො පන තෙ, පොට්‌ඨපාද, එවමස්‌ස – ‘සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සති, දුක්‌ඛො ච ඛො විහාරො’ති, න ඛො පනෙතං , පොට්‌ඨපාද, එවං දට්‌ඨබ්‌බං. සංකිලෙසිකා චෙව ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ච ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සති, පාමුජ්‌ජං චෙව භවිස්‌සති පීති ච පස්‌සද්‌ධි ච සති ච සම්‌පජඤ්‌ඤඤ්‌ච සුඛො ච විහාරො.
432. ‘‘පරෙ චෙ, පොට්‌ඨපාද, අම්‌හෙ එවං පුච්‌ඡෙය්‍යුං – ‘කතමො පන සො, ආවුසො , ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො, යස්‌ස තුම්‌හෙ පහානාය ධම්‌මං දෙසෙථ, යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථා’ති, තෙසං මයං එවං පුට්‌ඨා එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාම – ‘අයං වා සො, ආවුසො, ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො, යස්‌ස මයං පහානාය ධම්‌මං දෙසෙම, යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථා’ති.
433. ‘‘පරෙ චෙ, පොට්‌ඨපාද, අම්‌හෙ එවං පුච්‌ඡෙය්‍යුං – ‘කතමො පන සො, ආවුසො, මනොමයො අත්‌තපටිලාභො, යස්‌ස තුම්‌හෙ පහානාය ධම්‌මං දෙසෙථ, යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථා’ති? තෙසං මයං එවං පුට්‌ඨා එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාම – ‘අයං වා සො, ආවුසො, මනොමයො අත්‌තපටිලාභො යස්‌ස මයං පහානාය ධම්‌මං දෙසෙම, යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති , පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථා’ති.
434. ‘‘පරෙ චෙ, පොට්‌ඨපාද, අම්‌හෙ එවං පුච්‌ඡෙය්‍යුං – ‘කතමො පන සො, ආවුසො, අරූපො අත්‌තපටිලාභො, යස්‌ස තුම්‌හෙ පහානාය ධම්‌මං දෙසෙථ , යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථා’ති, තෙසං මයං එවං පුට්‌ඨා එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාම – ‘අයං වා සො, ආවුසො, අරූපො අත්‌තපටිලාභො යස්‌ස මයං පහානාය ධම්‌මං දෙසෙම, යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථා’ති.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, පොට්‌ඨපාද, නනු එවං සන්‌තෙ සප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘අද්‌ධා ඛො, භන්‌තෙ, එවං සන්‌තෙ සප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති.
435. ‘‘සෙය්‍යථාපි, පොට්‌ඨපාද, පුරිසො නිස්‌සෙණිං කරෙය්‍ය පාසාදස්‌ස ආරොහණාය තස්‌සෙව පාසාදස්‌ස හෙට්‌ඨා. තමෙනං එවං වදෙය්‍යුං – ‘අම්‌භො පුරිස, යස්‌ස ත්‌වං පාසාදස්‌ස ආරොහණාය නිස්‌සෙණිං කරොසි, ජානාසි තං පාසාදං, පුරත්‌ථිමාය වා දිසාය දක්‌ඛිණාය වා දිසාය පච්‌ඡිමාය වා දිසාය උත්‌තරාය වා දිසාය උච්‌චො වා නීචො වා මජ්‌ඣිමො වා’ති? සො එවං වදෙය්‍ය – ‘අයං වා සො, ආවුසො, පාසාදො, යස්‌සාහං ආරොහණාය නිස්‌සෙණිං කරොමි, තස්‌සෙව පාසාදස්‌ස හෙට්‌ඨා’ති.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, පොට්‌ඨපාද, නනු එවං සන්‌තෙ තස්‌ස පුරිසස්‌ස සප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘අද්‌ධා ඛො, භන්‌තෙ, එවං සන්‌තෙ තස්‌ස පුරිසස්‌ස සප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති.
436. ‘‘එවමෙව ඛො, පොට්‌ඨපාද, පරෙ චෙ අම්‌හෙ එවං පුච්‌ඡෙය්‍යුං – ‘කතමො පන සො, ආවුසො, ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො…පෙ.… කතමො පන සො, ආවුසො, මනොමයො අත්‌තපටිලාභො…පෙ.… කතමො පන සො, ආවුසො, අරූපො අත්‌තපටිලාභො, යස්‌ස තුම්‌හෙ පහානාය ධම්‌මං දෙසෙථ, යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථා’ති, තෙසං මයං එවං පුට්‌ඨා එවං බ්‍යාකරෙය්‍යාම – ‘අයං වා සො, ආවුසො, අරූපො අත්‌තපටිලාභො, යස්‌ස මයං පහානාය ධම්‌මං දෙසෙම, යථාපටිපන්‌නානං වො සංකිලෙසිකා ධම්‌මා පහීයිස්‌සන්‌ති, වොදානියා ධම්‌මා අභිවඩ්‌ඪිස්‌සන්‌ති, පඤ්‌ඤාපාරිපූරිං වෙපුල්‌ලත්‌තඤ්‌ච දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහරිස්‌සථා’ති.
‘‘තං කිං මඤ්‌ඤසි, පොට්‌ඨපාද, නනු එවං සන්‌තෙ සප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති? ‘‘අද්‌ධා ඛො, භන්‌තෙ, එවං සන්‌තෙ සප්‌පාටිහීරකතං භාසිතං සම්‌පජ්‌ජතී’’ති.
437. එවං වුත්‌තෙ චිත්‌තො හත්‌ථිසාරිපුත්‌තො භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘යස්‌මිං, භන්‌තෙ, සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො හොති, මොඝස්‌ස තස්‌මිං සමයෙ මනොමයො අත්‌තපටිලාභො හොති, මොඝො අරූපො අත්‌තපටිලාභො හොති; ඔළාරිකො වාස්‌ස අත්‌තපටිලාභො තස්‌මිං සමයෙ සච්‌චො හොති. යස්‌මිං, භන්‌තෙ, සමයෙ මනොමයො අත්‌තපටිලාභො හොති, මොඝස්‌ස තස්‌මිං සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො හොති, මොඝො අරූපො අත්‌තපටිලාභො හොති; මනොමයො වාස්‌ස අත්‌තපටිලාභො තස්‌මිං සමයෙ සච්‌චො හොති. යස්‌මිං, භන්‌තෙ, සමයෙ අරූපො අත්‌තපටිලාභො හොති, මොඝස්‌ස තස්‌මිං සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො හොති, මොඝො මනොමයො අත්‌තපටිලාභො හොති; අරූපො වාස්‌ස අත්‌තපටිලාභො තස්‌මිං සමයෙ සච්‌චො හොතී’’ති.
‘‘යස්‌මිං, චිත්‌ත, සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො හොති, නෙව තස්‌මිං සමයෙ මනොමයො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න අරූපො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති ; ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභොත්‌වෙව තස්‌මිං සමයෙ සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති. යස්‌මිං, චිත්‌ත, සමයෙ මනොමයො අත්‌තපටිලාභො හොති, නෙව තස්‌මිං සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න අරූපො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති; මනොමයො අත්‌තපටිලාභොත්‌වෙව තස්‌මිං සමයෙ සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති. යස්‌මිං, චිත්‌ත, සමයෙ අරූපො අත්‌තපටිලාභො හොති, නෙව තස්‌මිං සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න මනොමයො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති; අරූපො අත්‌තපටිලාභොත්‌වෙව තස්‌මිං සමයෙ සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති.
438. ‘‘සචෙ තං, චිත්‌ත, එවං පුච්‌ඡෙය්‍යුං – ‘අහොසි ත්‌වං අතීතමද්‌ධානං, න ත්‌වං නාහොසි; භවිස්‌සසි ත්‌වං අනාගතමද්‌ධානං, න ත්‌වං න භවිස්‌සසි; අත්‌ථි ත්‌වංඑතරහි, න ත්‌වං නත්‌ථී’ති, එවං පුට්‌ඨො ත්‌වං, චිත්‌ත, කින්‌ති බ්‍යාකරෙය්‍යාසී’’ති?
‘‘සචෙ මං, භන්‌තෙ, එවං පුච්‌ඡෙය්‍යුං – ‘අහොසි ත්‌වං අතීතමද්‌ධානං, න ත්‌වං න අහොසි; භවිස්‌සසි ත්‌වං අනාගතමද්‌ධානං, න ත්‌වං න භවිස්‌සසි; අත්‌ථි ත්‌වං එතරහි, න ත්‌වං නත්‌ථී’ති. එවං පුට්‌ඨො අහං, භන්‌තෙ, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යං – ‘අහොසාහං අතීතමද්‌ධානං, නාහං න අහොසිං; භවිස්‌සාමහං අනාගතමද්‌ධානං, නාහං න භවිස්‌සාමි; අත්‌ථාහං එතරහි, නාහං නත්‌ථී’ති. එවං පුට්‌ඨො අහං, භන්‌තෙ, එවං බ්‍යාකරෙය්‍ය’’න්‌ති.
‘‘සචෙ පන තං, චිත්‌ත, එවං පුච්‌ඡෙය්‍යුං – ‘යො තෙ අහොසි අතීතො අත්‌තපටිලාභො, සොව [ස්‌වෙව (සී. පී.), සොයෙව (ස්‍යා.)] තෙ අත්‌තපටිලාභො සච්‌චො, මොඝො අනාගතො, මොඝො පච්‌චුප්‌පන්‌නො? යො [යො වා (පී.)] තෙ භවිස්‌සති අනාගතො අත්‌තපටිලාභො, සොව තෙ අත්‌තපටිලාභො සච්‌චො, මොඝො අතීතො, මොඝො පච්‌චුප්‌පන්‌නො? යො [යො වා (පී.)] තෙ එතරහි පච්‌චුප්‌පන්‌නො අත්‌තපටිලාභො, සොව [සො ච (ක.)] තෙ අත්‌තපටිලාභො සච්‌චො, මොඝො අතීතො, මොඝො අනාගතො’ති. එවං පුට්‌ඨො ත්‌වං, චිත්‌ත, කින්‌ති බ්‍යාකරෙය්‍යාසී’’ති?
‘‘සචෙ පන මං, භන්‌තෙ, එවං පුච්‌ඡෙය්‍යුං – ‘යො තෙ අහොසි අතීතො අත්‌තපටිලාභො, සොව තෙ අත්‌තපටිලාභො සච්‌චො, මොඝො අනාගතො, මොඝො පච්‌චුප්‌පන්‌නො. යො තෙ භවිස්‌සති අනාගතො අත්‌තපටිලාභො, සොව තෙ අත්‌තපටිලාභො සච්‌චො, මොඝො අතීතො, මොඝො පච්‌චුප්‌පන්‌නො. යො තෙ එතරහි පච්‌චුප්‌පන්‌නො අත්‌තපටිලාභො, සොව තෙ අත්‌තපටිලාභො සච්‌චො, මොඝො අතීතො, මොඝො අනාගතො’ති. එවං පුට්‌ඨො අහං, භන්‌තෙ, එවං බ්‍යාකරෙය්‍යං – ‘යො මෙ අහොසි අතීතො අත්‌තපටිලාභො, සොව මෙ අත්‌තපටිලාභො තස්‌මිං සමයෙ සච්‌චො අහොසි, මොඝො අනාගතො, මොඝො පච්‌චුප්‌පන්‌නො. යො මෙ භවිස්‌සති අනාගතො අත්‌තපටිලාභො, සොව මෙ අත්‌තපටිලාභො තස්‌මිං සමයෙ සච්‌චො භවිස්‌සති, මොඝො අතීතො, මොඝො පච්‌චුප්‌පන්‌නො. යො මෙ එතරහි පච්‌චුප්‌පන්‌නො අත්‌තපටිලාභො, සොව මෙ අත්‌තපටිලාභො සච්‌චො, මොඝො අතීතො, මොඝො අනාගතො’ති. එවං පුට්‌ඨො අහං, භන්‌තෙ, එවං බ්‍යාකරෙය්‍ය’’න්‌ති.
439. ‘‘එවමෙව ඛො, චිත්‌ත, යස්‌මිං සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො හොති, නෙව තස්‌මිං සමයෙ මනොමයො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න අරූපො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති. ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො ත්‌වෙව තස්‌මිං සමයෙ සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති. යස්‌මිං, චිත්‌ත, සමයෙ මනොමයො අත්‌තපටිලාභො හොති…පෙ.… යස්‌මිං, චිත්‌ත, සමයෙ අරූපො අත්‌තපටිලාභො හොති, නෙව තස්‌මිං සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න මනොමයො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති; අරූපො අත්‌තපටිලාභො ත්‌වෙව තස්‌මිං සමයෙ සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති.
440. ‘‘සෙය්‍යථාපි, චිත්‌ත, ගවා ඛීරං, ඛීරම්‌හා දධි, දධිම්‌හා නවනීතං, නවනීතම්‌හා සප්‌පි, සප්‌පිම්‌හා සප්‌පිමණ්‌ඩො. යස්‌මිං සමයෙ ඛීරං හොති, නෙව තස්‌මිං සමයෙ දධීති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න නවනීතන්‌ති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න සප්‌පීති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න සප්‌පිමණ්‌ඩොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති; ඛීරං ත්‌වෙව තස්‌මිං සමයෙ සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති. යස්‌මිං සමයෙ දධි හොති…පෙ.… නවනීතං හොති… සප්‌පි හොති… සප්‌පිමණ්‌ඩො හොති, නෙව තස්‌මිං සමයෙ ඛීරන්‌ති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න දධීති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න නවනීතන්‌ති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න සප්‌පීති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති; සප්‌පිමණ්‌ඩො ත්‌වෙව තස්‌මිං සමයෙ සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති. එවමෙව ඛො, චිත්‌ත, යස්‌මිං සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභො හොති…පෙ.… යස්‌මිං, චිත්‌ත, සමයෙ මනොමයො අත්‌තපටිලාභො හොති…පෙ.… යස්‌මිං, චිත්‌ත, සමයෙ අරූපො අත්‌තපටිලාභො හොති, නෙව තස්‌මිං සමයෙ ඔළාරිකො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති, න මනොමයො අත්‌තපටිලාභොති සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති; අරූපො අත්‌තපටිලාභො ත්‌වෙව තස්‌මිං සමයෙ සඞ්‌ඛං ගච්‌ඡති. ඉමා ඛො චිත්‌ත, ලොකසමඤ්‌ඤා ලොකනිරුත්‌තියො ලොකවොහාරා ලොකපඤ්‌ඤත්‌තියො , යාහි තථාගතො වොහරති අපරාමස’’න්‌ති.
441. එවං වුත්‌තෙ, පොට්‌ඨපාදො පරිබ්‌බාජකො භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ! අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ, සෙය්‍යථාපි, භන්‌තෙ, නික්‌කුජ්‌ජිතං වා උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍ය, පටිච්‌ඡන්‌නං වා විවරෙය්‍ය, මූළ්‌හස්‌ස වා මග්‌ගං ආචික්‌ඛෙය්‍ය, අන්‌ධකාරෙ වා තෙලපජ්‌ජොතං ධාරෙය්‍ය – ‘චක්‌ඛුමන්‌තො රූපානි දක්‌ඛන්‌තී’ති. එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්‌මො පකාසිතො. එසාහං, භන්‌තෙ, භගවන්‌තං සරණං ගච්‌ඡාමි ධම්‌මඤ්‌ච භික්‌ඛුසඞ්‌ඝඤ්‌ච. උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්‌ජතග්‌ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්‌ති.
චිත්‌තහත්‌ථිසාරිපුත්‌තඋපසම්‌පදා
442. චිත්‌තො පන හත්‌ථිසාරිපුත්‌තො භගවන්‌තං එතදවොච – ‘‘අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ; අභික්‌කන්‌තං, භන්‌තෙ! සෙය්‍යථාපි, භන්‌තෙ, නික්‌කුජ්‌ජිතං වා උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍ය, පටිච්‌ඡන්‌නං වා විවරෙය්‍ය, මූළ්‌හස්‌ස වා මග්‌ගං ආචික්‌ඛෙය්‍ය, අන්‌ධකාරෙ වා තෙලපජ්‌ජොතං ධාරෙය්‍ය – ‘චක්‌ඛුමන්‌තො රූපානි දක්‌ඛන්‌තී’ති. එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්‌මො පකාසිතො. එසාහං, භන්‌තෙ, භගවන්‌තං සරණං ගච්‌ඡාමි ධම්‌මඤ්‌ච භික්‌ඛුසඞ්‌ඝඤ්‌ච. ලභෙය්‍යාහං, භන්‌තෙ, භගවතො සන්‌තිකෙ පබ්‌බජ්‌ජං, ලභෙය්‍යං උපසම්‌පද’’න්‌ති.
443. අලත්‌ථ ඛො චිත්‌තො හත්‌ථිසාරිපුත්‌තො භගවතො සන්‌තිකෙ පබ්‌බජ්‌ජං, අලත්‌ථ උපසම්‌පදං. අචිරූපසම්‌පන්‌නො ඛො පනායස්‌මා චිත්‌තො හත්‌ථිසාරිපුත්‌තො එකො වූපකට්‌ඨො අප්‌පමත්‌තො ආතාපී පහිතත්‌තො විහරන්‌තො න චිරස්‌සෙව – යස්‌සත්‌ථාය කුලපුත්‌තා සම්‌මදෙව අගාරස්‌මා අනගාරියං පබ්‌බජන්‌ති, තදනුත්‌තරං – බ්‍රහ්‌මචරියපරියොසානං දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ සයං අභිඤ්‌ඤා සච්‌ඡිකත්‌වා උපසම්‌පජ්‌ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්‍රහ්‌මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්‌ථත්‌තායා’ති – අබ්‌භඤ්‌ඤාසි. අඤ්‌ඤතරො ඛො පනායස්‌මා චිත්‌තො හත්‌ථිසාරිපුත්‌තො අරහතං අහොසීති.
පොට්‌ඨපාදසුත්‌තං නිට්‌ඨිතං නවමං.
No comments:
Post a Comment